Fifth eschelone
Испанийн иргэний дайны үеэр Мадрид руу давшихаар бэлдэж байсан генерал Мола “Бид дөрөвхөн цуваа (ешелон) цэрэгтэй. Гэхдээ Мадридад манай тавдугаар цуваа байгаа” гэж мэдэгдэж байсан гэдэг. Үүнээс хойш “Тавдугаар цуваа” гэдэг хэллэг нь дайсны ар талд байгаа өөрийн дэмжигчдийг нэрлэдэг цэрэг дайны нэр томъёо болсон боловч энэ ойлголтыг эдийн засагт бас хэрэглэх нь бий.
Хилийн чанадад байгаа нутаг ус нэгт ах дүүс нар болон үндэс угсаа нэгтэнгүүдээ дэмжих замаар яс үндэс нэгтнүүдээ мөнгөжүүлэн өөд нь татах, өөрийн орны экспортын боломжоо нэмэгдүүлэх, эдийн засгийн чадамжаа ахиулах бодлогыг Хятад, Солонгос, Израиль зэрэг улсууд тун амжилттай хэрэгжүүлдэг.
Өнөөдөр 200 мянга гаруй эх орон нэгт Монголчууд маань хилийн гадна сурч ажиллаж амьдарч байна. Тэд жилдээ 300 хүртэл сая ам.долларыг Монгол руу шилжүүлдэг гэсэн тооцоо байдаг бөгөөд энэ нь манай орны эдийн засагт томоохон дэмжлэг үзүүлдэг, олон ч айл өрх, иргэдийн маань амьдрал ахуйд нэмэр болж, Төр засгийн ачааллыг ч ихээхэн хөнгөлдөг юм.
Энэхүү шилжүүлэг нь хэмжээ далайцын хувьд гадаадын хөрөнгө оруулалтаас дутахгүй, харин ч үндэсний гэдэг агуулгаараа илүү ач холбогдолтой юм. Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хөхүүлэн дэмжих Засгийн газрын агентлаг хүртэл ажиллаж энэ чиглэлээр бодлого хэрэгжин хууль тогтоомж үйлчилж байгаа атал харин гадаадад сурч ажиллаж амьдарч байгаа Монголчуудынхаа чадамж, хүч боломжийг үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих, экспортоо нэмэгдүүлэх, тэдний зүгээс гадаад дотоод хөрөнгө оруулалт хийхэд дэмжлэг үзүүлэх үндэсний хэмжээний бодлого өнөөдрийг хүртэл үгүйлэгдэж байна.
Мөн 1990-ээд оноос хойш гадаадад гарч сурч ажиллаж амьдарч байгаа дээрх Монголчуудаас гадна түүхэн нөхцөл байдлаас хамааран 1920-1940-өөд оны үед эх нутгаасаа гарч явсан Монголчууд, нутаг ус нь хилийн гадна үлдсэн Монголчууд гээд Монгол Улсын төлөө зүрх сэтгэл нь цохилсон сая сая Монголчууд бас бий.
Дэлхийн олон орны туршлагаар экспортын даатгал, экспортын санхүүжилтын агентлаг байгуулан хилийн чанадад буй үндэс язгуур нэгтнүүдээ түшин тулах замаар манай орны үндэсний үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд шинэ зах зээл олж өгөх, экспортын боломжоо нэмэгдүүлэх нь энэхүү байгууллагын нэгэн гол функц байхаар зохион байгуулж болох юм. Одоо ажиллаж буй Гадаадын хөрөнгө оруулалтын агентлагийг Хөрөнгө оруулалтын агентлаг болгон бүтцийг нь өөрчлөн дээрх ажлыг хариуцуулж бас болох юм. Энэхүү агентлаг нь дараахь гол зорилготой байж болно.Үүнд:
- Монгол Улсын экспортын боломжийг нэмэгдүүлэх, экспортыг урамшуулах зорилгоор экспортын үйл ажиллагаа явуулж буй иргэд, байгууллагуудад экспортын даатгал, санхүүгийн үйлчилгээ, бүтээгдхүүн нийлүүлэх
- Банк болон санхүүгийн бусад байгууллагуудад экспортыг дэмжсэн санхүүгийн үйл ажиллагаа явуулахад нь дэмжлэг үзүүлэх
- Экспортын даатгал, санхүүгийн механизмийн талаар мэдээллээр хангах, зөвлөмж өгөх
Мөн дээрх байгууллага нь гадаад орнуудад хэрэгжүүлж болох төслүүд бэлтгэн хилийн чанадад буй Монголчуудад санал болгодог, эсвэл franchise-аар гэрээ байгуулан хамтран хэрэгжүүлдэг байж болно. Монгол хоолны газар гэхэд л дотоод интерьер заслын Монгол маягийн бэлэн загваруудтай, хоолны бэлэн цэс, бэлдэх аргачилал, сургасан тогооч гм зүйлсийг санал болгодог, хийж өгдөг, сургадаг байж болно. Аятайхан хоолны газрын интерьер гэхэд л хэдэн зуун мянган ам.долларын өртөгтэй байдаг шүү дээ. Мөн энэ хоолны газар хэрэглэх түүхий эд, бараа бүтээгдхүүнийг (мах, цагаан идээ, архи, бэлэг дурсгалын зүйлс, Монгол хувцас гм) Монголоос нийлүүлж болно. Тухайн оронд буй ЭСЯамдуудаас бизнес эрхлэхэд нь хууль зүйн болон эдийн засаг, ня-бо бүртгэлийн зөвлөлгөөөгдөг байж болно.Эдгээр Монгол хоолны газрууд нь Монголыг сурталчилах ажлыг давхар хийж болно. Аялал жуулчлалын сурталчилгаа хийдэг, жуулчлалын зуучлал хийдэг байж болно. Монголын ардын урлаг, соёлыг гадныханд танилцуулдаг газар байж болно.
Дэлхий дахинаа эдийн засаг, санхүүгийн хямралтай холбогдон үндсэн хөрөнгийн үнэ ихээхэн унасан байгаа. Иймд гадаадын том том хотуудад нийтийн хоол болон бусад зориулалтаар ашиглаж болох байр сав худалдан авч дээрх зориулалтаар ашиглаж болох юм. Энэ зориулалтаар төрийн оролцоотой хувьцаат компани ч байгуулж болно шүү дээ.
Саяхан Засгийн газраас Хөгжлийн банк байгуулах шийдвэр гаргасан. Тэгэхээр Хөгжлийн банкны нэг гол чиглэл нь монгол бараа, брендийн экспортыг урамшуулах, хөхүүлэн дэмжих, гадаадад хөрөнгө оруулалт хийхэд нь монголчуудад дэмжлэг үзүүлэх байхаар бүтэц зохион байгуулалтыг хийх нь зүйтэй байна.
Гадаад оронд ажиллаж байгаа манай ЭСЯ, консулын газруудыг ч дээрх зорилгоор ашиглах хэрэгтэй юм.
Хориод жилийн өмнө ЗХУ задран унаж хүйтэн дайнд ялагдал хүлээснээр дэлхий дахинд үзэл суртлын тэмцэл тэр үеийнхтэй адил өндөр хэмжээнд тавигдахаа больсон. Одоо улс орнуудын хувьд гадаад бодлого нь эдийн засгийн асуудалдаа илүү анхаарал тавих болсон хэмээн судлаачид үзэх болжээ. 1990-ээд оны дунд үед Индонез Улс харилцаа холбооны салбартаа олон тэрбум долларын өртөг бүхий төсөл хэрэгжүүлэх болоход АНУ-аас тус улсад суух элчин сайдаар Моторолла корпарцийн захирлаар олон жил ажилласан нэгэнг томилон явуулсан нь үүний нэг тод жишээ юм. Шинэ элчин сайд ч улс төр, эдийн засгийн бүх хөшүүргээ уг төслийг авахад зориулж зорьсондоо ч хүрсэн гэдэг. Энэхүү төсөл нь АНУ-д олон мянган хүнийг ажлын байраар хангах, эдийн засгийн нөлөөллөө бэхжүүлэхэд нэмэр болсон байна.
Энэ бүхнээс харахад дээрх бодлого хэрэгжих тохиолдолд манай улс ч гэсэн гадаад харилцааны бодлого, элчин сайдуудын томилолтдоо ч гэсэн өөрчлөлт оруулах хэрэгцээтэй болох юм. Үеэ өнгөрөөсөн улс төрчид, эсвэл мэргэжлийн дипломатч гэгддэг нөхдийг биш харин тодорхой салбарын экспортын боломжийг нэмэгдүүлэх зорилгыг гол үнэлэмж болгох хэрэгтэй байна. Тухайлбал, Европын холбоо буюу Брюссэльд суух элчин сайдаар ноолуурын чиглэлийн тухайлбал Говь ХК, эсвэл Гоёо ХК-ийн төлөөлөл яагаад явж болохгүй гэж. Ажлын шалгуур үзүүлэлт нь ноолууран эдлэлийн экспорт нийт дүндээ тэдэн хувь нэмэгдэх гэж байж болно. Махны салбарын хувьд Махимпексийн төлөөлөл ОХУ-д суух элчин сайд байж болно. Уул уурхайн төлөөлөл Австрали, Канад ч юм уу, Жуулчин компанийн төлөөлөл Японд ч юм уу.
Энэхүү бодлогыг хэрэгжүүлэхэд стандарт, чанарын тогтолцоондоо ч тодорхой ахиц гаргах хэрэгтэй юм. Энэ асуудлыг Олон улсын стандартын байгуууллага (ISO)-той хамтран төсөл хэрэгжүүлэх замаар шийдвэрлэж болох юм. Турк Улс гэхэд л Олон улсын стандартын байгууллага (ISO)-тай хамтран Дэлхийн банкнаас төслийн зээл авч стандарт, чанарын тогтолцоондоо олон улсын түвшинд хүрсэн өөрчлөлт хийсэн нь Туркийн экспортыг нэмэгдүүлэх, улмаар эдийн засгийн хөгжилдөө амжилт олох нэгэн гол угтвар нөхцөл болсон гэдэг.
Ер нь үндэсний эдийн засгаа хамгаалах, экспортыг урамшуулах тал дээр манай улс анхаарал тавихгүй байна уу даа гэсэн дүгнэлт олон хүмүүс хийдэг. Дэлхий дахинаа эдийн засаг, санхүүгийн хямрал нийтийг хамарсан хүндрэлтэй асуудал болоод байгаа өнөөүед улс орнууд меркантилист бодлогыг ил болон далдаар явуулж байна. Улс орон эдийн засгийн хувьд хүчирхэг байхын тул гадаад худалдааны тэнцвэр нь ашигтай байх ёстой. Айл өрх нь арвич гамтай байж, зарснаасаа илүүгээр олох замаар баян чинээлэг болдгийн нэгэн адил үндэстэн, улс орон нь мөн тийм л замаар баяжина. Гадаад худалдааны ашиг нэмэгдсэнээр дотоодын мөнгөний нийлүүлэлт нэмэгдэнэ. Гадаад худалдаа алдагдалтай бол тухайн орны эдийн засаг мөнгөгүйждэг. Гадаад худалдааны ашгаас үүдэн гарах эрэлт хэрэгцээ нь эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлдөг. Гадаад худалдаанд ашиг хуримтлуулснаараа улс орнууд ажлын байр бий болгож, ард иргэддээ цалин орлого олох боломж бүрдүүлдэг ба мөнгөний урсгал орж ирснээр бизнес хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ. Энэ бүгд бол меркантилист бодлогын гол санаанууд юм. ХХ зууны хоёрдугаар хагаст Японы эдийн засгийн олсон ололт амжилт нь санаатай ч бай үгүй ч бай меркантилист үзэл санаа хүчтэй шингэсэн эдийн засгийн бодлогын үр дүн гэдэгтэй хэн ч маргах аргагүй. Японы Засгийн газар нь чанарын өндөр стандарт тогтоосноор Япон нь өргөн хэрэглээний сайн чанарын бараа үйлдвэрлэдэг улс болсон юм. Үүнээс гадна Японы эдийн засгийн ололт амжилт нь импортыг хязгаарласан татвар болон протекционист бодлого, экспортыг дэмжсэн урамшууллын цогц бодлогын үр дүн байсан юм.
Л.ДАШДОРЖ
Fifth eschelone
