Өнгөрсөн оны төсвийн гүйцэтгэлийн ерөнхий үр дүнг ДНБ-д эзлэх харьцаа талаас нь өмнөх жилийнхтэй харьцуулан авч үзвэл бүх л үзүүлэлтийн хувьд доошилсон үр дүн харагдаж байгааг хүснэгтээс харж болно. Хавсралтыг үзнэ үү.
ДНБ-д эзлэх хувь хэмжээний тухайд орлого өмнөх оныхоос 2.5, зарлага 1.6, төсвийн урсгал тэнцэл 3.4, нийт тэнцэл 0.9 пунктээр тус тус буурсан үзүүлэлттэй гарсаныг өөрсдийн алдаа оноог дэлхийн санхүүгийн хямрал, ашигт малтмалын дэлхийн зах зээлийн үнэ буурсантай холбон тайлбарлаад өнгөрч болох талтай.
Төсвийн гүйцэтгэлийн тайлбарт 2009 онд төсөвлөсөн орлого, зарлага давсан, тасарсан шалтгааныг тайлбарласан байна. Энэ ч ингэх ёстой байх. Гэтэл энд хийсэн зарим нэгэн тайлбарын тухайд эргэлзээ төрүүлэхүйц байгааг нэгэн жишээгээр авч үзвэл:
А. Орлогын тухайд гэхэд:
1. Төсвийн орлого тасалдсан шалтгааныг тайлбарласан хэсэгт татвараас чөлөөлөх тухай Монгол Улсын 2008 оны 5 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар 7,6 тэрбум төгрөгийн орлого, мөн 2006 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулийн дагуу 5,8 трбум төгрөгийн орлого тасалдлаа хэмээн тайлбарласаны зэрэгцээ “Алтан дорнод” компани төсөвт төлөх орлого тасалдуулсан шалтгааныг олон улсын арбиторын шүүхийн шийдвэртэй холбон тайлбарлажээ. Олон улсын арбиторын шүүхийн шийдвэр нь 1-2 жил болж байж гардгийг мэдсээр байж ийнхүү тайлбарлаж буй нь дэндүү оновчтой бус тайлбар юм. Эндээс үзэхэд 2009 оны төсвийн төлөвлөгөөг зохиох, хэлэлцэх, батлах үйл ажиллагаа нь үйлчилж буй хуулийн хүрээнд явагдах ёстой атал аль өнгөрсөн 2-3 жилийн өмнөх хуулийг үндэслэн орлого тасарлаа гэж тайлбарлаж байгаа нь нэг талаас хэтэрхий үнэмшилгүй, нөгөө талаас аваад үзвэл төр нь ч, засаг нь ч нөгөө л хуулиа зөрчдөг бүдүүлэг үйл ажиллагааны нэгэн жишээ гэж үзэх үндэслэлтэй юм.
2. УИХ нэгэнт тайлант жилийн төсвийг баталсан атлаа оны дундуур гаргасан хуулиараа 40.9 тэрбум төгрөгийн татварын хөнгөлөлт чөлөөлөлт эдлүүлэх тухай хуульчилсан нь нэг хууль батлахдаа нөгөө хуулиа хэрэгжүүлэх боломжийг үгүйсгэж байгаа нь байж боломгүй, харалган бодлого юм. Тайлбараас үзэхэд 2009 онд төлөвлөсөн орлогын төлөвлөгөөний тасалдалд санхүүгийн хрямралаас үүдэлтэй нөлөөллүүд байгаа хэдий боловч түүний нэлээдгүй хэсэг нь УИХ-ын шийдвэртэй учраас УИХ төсвийн гүйцэтгэлийг хэлэлцээд Засгийн газарт буруу өгөх үндэслэлгүй болчихож байнаа.
Б. Зарлагын тухайд:
1. Төсвийн зарлагын гүйцэтгэлийг ерөнхийлөн захирагчдаар авч үзвэл төсвийн зардлыг хэтрүүлэх явдал харьцангуй бага гарсан боловч Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, МҮОНРТ хоёр төсвөө хэтрүүлжээ. ХЗДХ-ийн яам төсвөө хэтрүүлсэнийг орлогын төлөвлөлттэй адил яамны буруу үйл ажиллагаанаас болоогүй, мөн л төлөвлөлттэй холбоотой гэх маягийн тайлбар хийсэн байна. Төсвийн зарцуулалтыг анхан шатны захирагч тус бүрээр нь авч үзвэл нэлээд олон байгууллагууд төсөвт зардлыг хэтрүүлсэн байна. Харин төсвийн нэгдсэн тайлбарт төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар нь энэ талаар ямар арга хэмжээ авсан, цаашид хэрхэх талаар ерөөс дурдаагүй байгаагаас үзвэл урьдын адил хэтэрч, хэтрүүлж л байдаг юм гэсэн байдлаар хандаж хариуцлага тооцоололгүй өнгөрчээ гэж ойлгогдож байна. Миний бодоход төсвийн ерөнхийлөн захирагч тус бүрийн төсвийн зарлагын зарцуулалтыг харуулахын зэрэгцээгээр тэд өөр өөрсдийн харъяалах төсвийн захирагч нарын төсвийн гүйцэтгэлийг авч хэлэлцсэн эсэх, хэрэв төсөвт хэтрүүлсэн бол ямар арга хэмжээ авсан талаар тайлбартаа оруулж байвал цаашид төсвийн зарцуулалтад тавих хяналт сайжрахад бас нэг алхам болох талтай.
2. Төсвийн зардлын гүйцэтгэлийг эдийн засгийн ангилал талаас нь авч үзэхэд ч гэсэн зардал хэтэрсэн нэр төрөл нэлээдгүй байна. Үүнийг төсөвт захирагч нарын буруу юу, эсвэл төлөвлөлтийн алдаа юу гэдгийг миний хувьд ялган салгах боломжгүй юм.
3. Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн харъяаны төсөвт байгууллагуудын зөвхөн нэрнээс нь харахад ажил үүргийнх нь чиглэлээр нэгтгэн цэгцлэх байдлаар төсвийн зарлагыг багасгах багагүй боломж байнаа гэж дүгнэх үндэслэлтэй мэт. Тухайлбал, Байгаль орчныг хамгаалах алба л гэхэд 4-5 газар, Эрчим хүчний газар л гэхэд удирдах газар, эрчим хүчний газар, сэргээгдэх эрчим хүчний газар гэх мэтээр, ашигт малтмал, газрын тосны тухайд гэхэд газрын тосны газар, ашигт малтмалын газар, ашигт малтмал, газрын тосны хэрэг эрхлэх газар гэж салбарласан байх жишээтэй. Хөдөө аж ахуй гэдэг бол мал аж ахуй, газар тариалан гэсэн үндсэн хоёр дэд салбараас бүрддэг гэдгийг хүн бүхэн бараг мэдэх байх. Гэтэл энэ хоёр салбарыг хариуцсан нэг нэг газар л байхад болох атал мөн л жижиг жижиг олон газрууд байх юм. Амьдралаас харж байхад ийм олон жижиг газрууд нь хэн нэгний буруу үйлдлийн төлөө хариуцлага тооцоё гэхэд надад тийм эрх байхгүй, энэ талын хариуцлагыг тэднийх, тийм хариуцлагыг хэднийх, бид бол ердөө л 2000 төгрөгөөр торгох эрхтэй гэх мэтээр ярьж байгаа нь нэг асуудлыг нэг байгууллага бүрэн бүтнээр хариуцан, хариуцлага тооцох боломжгүй болгосон эрх зүй үйлчилж байна. Үүнээс үүдээд аливаа салбарын хяналт шалгалт үр дүн багатай, хянаж шалгаж байгаа л гэж хэлэхээс цаашгүй нөхцөл байдал бий болжээ.
4. Хөтөлбөрийн тухайд гэхэд ийм ч төслийнх, тийм ч төслийнх гээд л орон тоо ажилладаг юм байна. Энэ нь нөгөө төслийнхөө мөнгийг зориулалтаар нь биш удирдлагын орон тоо нэмэх байдлаар үргүй зарцуулах үндэс нь бүрдээд байгаа юм бус уу. Яамны тухайд төслийг хэрэгжүүлэгч нэг л алба (эсвэл тасаг, нэгж л) байхад хангалттай шүү дээ. Энэ мэт олон жишээ дурдаж болохоор байгаагаас үзэхэд нөгөө л яриад байдаг “Удирдлагын бүтцийн өөрчлөлт” хэмээх арга хэмжээ нь хаагуур нь өнгөрдөг юм бол гэж бодогдохоор байна. Хэвлэл, мэдээллийн хрэгслээр “бүтцийн өөрчлөлт” нь зөвхөн хэдэн үйлчилгээний ажилчдыг халах байдлаар явагдаад өнгөрлөө гэж шүүмжилдэг нь оргүй ч зүйл биш бололтой. Энэ бүтцийн өөрчлөлтөө ажил үүргийнх нь дагуу нэгтгэх байдлаар эрс өөрчлөлт гаргаж жинхэнэ тэр бүтцийнхээ өөрчлөлтийг хийх цаг нь нэгэнт болжээ.
5. Санхүүгийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага (Сангийн яам)-ын тухайд төсвийн зарлагын эдийн засгийн ангиллын урсгал зардлын доторх “бараа үйлчилгээний бусад зардал”-ын нэр төрлийг цэгцлэх талаар бодмоор юм шиг. Энэ зардлын нэр төрлийг үндсэн нэрээр нь авч үзвэл 68, дотор нь задласныг оруулбал 108 болжээ. Татаас л гэхэд “татаас” гэсэн ангилалд зарим байхад зарим нь төрийн бус байгууллагад олгох татаас гэдэг ч байх жишээтэй. Мөн цэргийн албан хаагчдын НДШ гэхэд НДШ гэсэн ангилалдаа биш бараа үйлчилгээний бусад зардалд явж байх юм. Нэг иргэнд нормативаар тооцсон зардлын тухайд төлөвлөлтийн хувьд хэрэглэж болох ч гүйцэтгэлийн хувьд бол цалин нь цалиндаа, НДШ нь НДШ-дээ гэх мэтээр ороод явах бус уу. Давхардаж байж ч болзошгүй гэсэн хар төрж болохоор. Программ хангамж гэхэд мөн л бараа үйлчилгээний бусад зардалд ангилагдсан байна. Гэтэл ОУ-ын ангиллаар энэ чинь “Биет бус хөрөнгө” гэдэгт ангилагддаг биздээ.
6. Зардлыг нэр төрлийн хувьд авч үзвэл хэмнэж, багасгаж болох хамгийн боломжтой, тэвчиж болох зардлууд гэвэл:
Нэгдүгээрт, төсөвт байгууллагын авто машины зардал. Төрийн мөнгөөр авто машин унаж байгаа Төрийн гурван өндөрлөг гэгч буюу Ерөнхийлөгч, УИХын дарга (байнгын хороодын дарга нар ороод), Засгийн газрын гишүүдээс бусад бүх байгууллага (дарга, захирал гм)-ын авто машиныг бүрэн болих хэрэгтэй. Зайлшгүй шаардлагатай гэвэл унааны зардал гэсэн (жил бүр нэмэгдүүлдэггүй, тогтмол байх) бага зэрэг мөнгө төлөвлөж өгдөг байж болох юм. Тэр албан тушаалтан тэр мөнгөөрөө хувийн машинаа унана уу, дуудлагын машин унана уу тэр хүний л эрх. Танилцуулгын хавралтад ил байгаа тоогоор автомашинтай холбоотой зардал бараг 26 тэрбум төгрөг байна;
Хоёрдугаарт, гадаад албан томилолт (4,7 тэрбум), гадаад зочны зардал (1,2 тэрбум), байрны түрээс (3,8 тэрбум), урьд оны өр (7,1 тэрбум), сургалт, хурал, зөвөлгөөний зардал (11,3 тэрбум) гэх мэтчилэн дурдаад байвал олон зардлууд байна. Төрийн мөнгөөр гадагшаа томилолтоор явах, гадаад зочин урих ажилд хяналт тавих цаг болжээ. Гаднаас сурах, судлах юм байдаг бол төрийн бодлогын хэмжээнд гадаадад сурч, ажиллаж байгаа хүмүүсийнхээ хүчийг ашиглах цаг болсон баймаар. Байрны түрээсийн тухайд төрийн өмчийн барилгад байршаад бие биедээ түрээс төлөөд байна уу, эсвэл хувийн өмчийн байранд байна уу гэдгийг нарийвчлан судлах, хэрэв хувийн өмчийн байранд байгаа бол төрийн өмчийн өдий төдий байр байгаагийн гадна тэд нар чинь тэр байраа саваа өөрийн үйлчилгээний бус хэлбэрээр бусдад түрээслүүлээд л ажиллаж байгааг хэн хүнгүй мэдэж байгаа. Урьд оны өрийн санхүүжилтийн тухайд гэвэл, одоо чинь аж ахуйн нэгжийн ч, төрийн өмчийн ч байгууллагууд АККУРЕЛ суурьт бүртгэл нэвтрүүлээд, бүртгэл тайланг гаргаж байгаа гэж ярьдаг атлаа яагаад урьд оны өр гэж төсвөөс хөрөнгө гаргадгийн учрыг олохгүй байна. Миний хувьд буруу ойлгож байж ч болох юм. Манайд үр дүн багатай, хурал, зөвөлгөөнөөс гаргасан санал, зөвлөмж одоо хангалттай их байгаа боловч харамсалтай нь түүнийг хэн ч хүлээн авч ажил хэрэг болгодоггүй. Гэтэл энэ хурал зөвөлгөөнд жилийн жилд их хэмжээний хөрөнгө зарцуулсаар л байна. Төрийн өмнөөс гүйцэтгүүлсэн ажилд 20,9 тэрбум төгрөг зарцуулжээ. Одоо үүнийгээ албан ёсоор хуульчлаад тэдгээр байгууллагуудаар нь гүйцэлдүүлж болох талтай баймаар.
Төсвөөс эд хөрөнгийн даатгал, тээврийн хэрэгслийн даатгал, тээврийн хэрэгслийн оношилгоо гэх мэт зардал гарсан байх юм. Миний бодоход эдгээр нь албан журмын даатгал биш бол уу.
Гуравдугаарт, төсвийн төлөвлөлтөд нөөц хөрөнгө маш их төлөвлөгдөж байна. 2009 оны гүйцэтгэлээр “нөөц хөрөнгө” -өөр 9,3 тэрбум, хуваарилагдаагүй зардлаар 3 тэрбум, эрсдэлийн сан гэсэн нэрээр 6,4 тэрбум төгрөг зарцуулжээ. Жил бүр бараг энэ хэмжээний мөнгө хөрөнгө гаргадаг боловч үр дүн нь юу байдаг болоо. Зөвхөн энд нэр заан дурдсан бараа үйлчилгээний бусад зардлын дүнгийн бараг 20 орчим хувьтай тэнцэх 70 гаруй тэрбум төгрөгөөр багасгаж болох тооцоо харагдаж байна.
Дөрөвдүгээрт, жил бүр төсвөөс олон арван тэрбум төгрөгийг хөрөнгө оруулалтад зарцуулж байгааг хүн бүхэн мэднэ. Гэтэл энэ хөрөнгө эргээд эдийн засгийн өсөлт хөгжилтөд шууд нөлөөлөх бодит салбарт төдийлөн нөлөөлөхгүй байна. Өнгөрсөн оны тухайд гэхэд улсын төсвийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлсэн барилга, байгууламж, төсөл, арга хэмжээний гүйцэтгэлийг төсвийн ерөнхийлөн захирагдаар авч үзэхэд нийтдээ 213,9 тэрбум төгрөг зарцуулсаны 29 хувь буюу 62 тэрбум төгрөгийг ЗТБХБ-ын яам голчлон автозам барихад зарцуулсаныг эс тооцвол бусад нь үйлдвэрлэлийн бус салбарын өргөтгөл, шинэтгэл, тоног төхөөрөмж гэх мэтчилэн эргээд юм бүтээдэггүй харин ч төсвөөс улам их нэмэгдэл хөрөнгө шаарддаг материаллаг бус салбарын барилга байгууламж, тоног, төхөөрөмжид зарцуулагдсан байна.
Тайлбар танилцуулгад ...Улсын төсвийн болон Монгол Улсыг хөгжүүлэх сангийн хөрөнгөөр ....эрчим хүчний ........ төгрөгийн хөрөнгө оруулсан нь хэрэглэгчдийг найдвартай цахилгаан, дулааны эрчим хүчээр хангах, ... иргэдийн бизнес эрхлэх, тохилог, тайван амьдрах, сурч боловсрох орчинг бүрдүүлэхэд ихээхэн чухал ач холбогдолтой арга хэмжээ боллоо. гэж дүгнэсэн байх юм. Гэтэл цахилгаан эрчим хүчээр одоохон тоймтой арга хэмжээ авахгүй бол “сүйрэх”-ийн ирмэг дээр очоод байна гээд л бичээд байх юм аль нь зөв юм бэ? Иргэдийн амьд явах, тайван амьдрах баталгаа улам л муудсаар байгаа юм биш үү. Мөн эрүүл мэндэд их хөрөнгө зарцуулсан сайжирсан гээд байх юм энэ жил л гэхэд байгаа 2-хон төрөх газар нь зэрэг зэрэг ажилгүй болсон шүүдээ. Миний бодоход хийсэн ажил, зарсан хөрөнгөө тайлагнаж магталгүй л яахав. Гэхдээ зөвхөн нэг талыг барьж хоосон магтах бус үүнийхээ зэрэгцээгээр ийм ийм хөрөнгө зараад байгаа боловч тулгамдсан ийм ийм асуудлууд байнаа байдлаар бичмээр санагдах юм.
Төсвийн гүйцэтгэлийн тухай танилцуулгад ... Барилгын ажил дууссан боловч улсын болон техникийн комисс ажиллаж чадаагүй, ажлын гүйцэтгэл ирүүлээгүй, гүйцэтгэгч байгууллага гэрээний үүргээ биелүүлээгүй, гэрээгээ цуцалсан, зураг төсөвт тусгагдаагүй ажил гарсан, зураг төсөвт өөрчлөлт оруулснаас ажлын явц удааширсан, тендер шалгаруулалт оройтсон зэрэг шалтгаанаас өнгөрсөн онд ашиглалтад орох ёстой 72 барилга байгууламжид төсөвлөгдсөн 15.9 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө ашиглагдаж чадсангүй. гэж дүгнэжээ. Ажиллаж чаддаггүй улсын болон техникийн комисстоо арга хэмжээ авч болдоггүй юмуу, гүйцэтгэлээ ирүүлээгүй бол дараа жилд тендерт оруулахгүй байх, эсвэл төдөн удаа ирүүлээгүй бол гүйцэтгэгчийг нь солих зэрэг хэрэгжүүлэх шатан дахь гүйцэтгэлийн хяналт шалгалт гэж баймаар.
ооо ООО ооо
Алдагдалгүй төсөвтэй орон гэж миний дуулснаар 1,2-хон л байдаг юм гэсэн. АНУын төсөвт ч алдагдалтай. Гагцхүү алдагдлаа ямар эх үүсвэрээр нөхөж байнав гэдэгт асуудлын гол оршдог. Өнгөрсөн онд төсвийн алдагдлыг нөхөх зорилгоор АХБ, ДБ болон Японы улсын засгийн газар болон Энэтхэгийн Засгийн газраас авсан 200.1 тэрбум төгрөгийн зээлийг төсвийн урсгал тэнцлийн алдагдплыг нөхөхөд зарцуулсан байна. Энэ бол маш муу үзүүлэлт. Тэр тусмаа хөрөнгө оруулалтын биелэлт хангагдаагүй байхад. Энэ 200,1 тэрбум төгрөгийн зээлийг идээд уугаад өнгөрсөн байна.
Төсвийн гүйцэтгэл бол нэгэнт өнгөрсөн цаг хугацааны асуудал учраас энэхүү гүйцэтгэлийг засна гэсэн ойлголт байхгүй учраас цаашид дараахь асуудал дээр анхаарал хандуулаасай гэсэн санал тавьж байна. Үүнд:
1. Алтны борлуулалтад 68 хувийн татвар ногдуулсан нь үндсээр буруу. Үүнийгээ ч ойлгоод 2011 оноос зогссох шийдвэр гаргасан байх. Үүний оронд зөвхөн алт биш ерөөс хилээс гадагш гаргаж байгаа ашигт малтмал бүхнээс одоогийэ 68 хувийн татвараар орж ирж байгаа орлоготой тэнцэхүйц хэмжээний бага хувь хэмжээгээр нөөцийн төлбөр авдаг болох.
2. Мөн ихээхэн орлого орох боломжийг хааж буй татварын нэг бол НӨАТ. Тухайлбал, түүний дотроос нэн ялангуяа 10 сая гэдэг босго юм. Угаас миний бодоход НӨАТ-ын оронд худалдааны татвар байх нь манай нөхцөлд илүү тохиромжтой. Одоогийн НӨАТ нь миний бодлоор нэмэгдсэн өртгийн татвар биш.
3. Өнгөрсөн онд архи, согтууруулах ундааны үйлдвэрлэл, орлого буурсан нь сайн талтай. Хамгийн гол нь архи, согтууруулах ундааны үйлдвэрлэдэг компанийг эрс цөөрүүлж, цөөхөн компанид эрх өгч, түүнд тавих хяналтыг чангатгах хэрэгтэй.
4. Импортын зарим барааг НӨАТ болон гаалийн татвараас чөлөөлдөгийг бүр мөсөн зогсоож, харин түүний оронд бага хувиар бүгдээс нь авдаг болох. Магадгүй одоогоор хүнсний болон барилгын зарим материалын үйлдвэрлэл дотоодод хөгжөөгүй нөхцөлд эдгээрт ногдуулах татвар нь бусад барааг бодвол өшөө илүү бага хувьтай тогтоож болно. Хувь хэмжээг ямраар ч зохицуулан тогтоож болно. Хамгийн гол нь татвараас чөлөлөгддөг бараа гэж л ялгаварладгийг зогсоох ёстой.
5. Төсөв өөрөө улс төрийн бодлого байдгийн хувьд энд намын тухай асуудлыг хөндөхгүй байж чадсангүй. Монгол Улсын Үндсэн Хуульд зааснаар манай улс нам төвтэй тогтолцооноос төр төвтэй тогтолцоонд шилжсэн нь үнэн юм бол НАМЫН үүргийг дээгүүрт тавьдаг, тэр бүү хэл төсвөөс мөнгө өгдөг явдлыг бүр мөсөн зогсоох ёстой. Одоо төсвөөс мөнгө өгөөд дээр нь УИХ-аар авч хэлэлцэж буй аливаа асуудлыг намын бүлгээр хэлэлцэж байж шийдвэр гаргаж байгаа нь хуучны НАМ төвт тогтолцоо яг хэвээрээ үргэлжилсээр байна. 2009 онд төсвөөс улс төрийн нам болон төрийн бус байгууллагад 8 тэрбум төгрөгийнг хандив тусламж өгчээ.
6. Хуулийн дагуу нийгмийн даатгалын шимтгэлээр төсөвт төвлөрч буй орлого нь тэтгэвэр, тэтгэмжид зарцуулагдах ёстой. Гэтэл энэ хөрөнгөөс нийгмийн даатгалын байгууллага хөрөнгө оруулалтаа санхүүжүүлээд байдгийн учрыг тодруулах ёстой. НДС-гийн үйл ажиллагааны зардал нь нийт орлогын 2 хувиас хэтэрч болохгүй гэсэн хуультай боловч энэ нь жил бүр л хэтэрч байдаг. Үүнийг хэтрүүллээ гээд арга хэмжээ авч байгаа юм ерөөсөө байдаггүй. Нийгмийн даатгалын газар нь өөрийн болон хэлтсүүдийн албан конторыг сүүлийн хэдэн жил л шинэчилээ. Өндөр өндөр барилгуудтай боллоо. Үүнд хяналт алга. Харин ч нөгөө тэтгэвэр, тэтгэмжийн мөнгө л хорогдоод, хүрдэггүй гэсэн яриа гаргаад л байна. Бас энэ хөрөнгөөс ажилчиддаа орон сууц худалдаж авч өгөх зэрэг зүй бус дутагдал олон жил давтагдсаар байхад энэ тал дээр төр нь ч, Засгийн газар нь ч арга хэмжээ авсангүй. Үүнийг эцэслэх цаг нь болсон баймаар юм. Энэ олон жилийн хөрөнгө оруулалтад зарцуулсан мөнгийг тооцоод Засгийн газраас авах авлагаас хасагдуулах хэрэгтэй.
7. Их спортыг төрөөс дэмжих нь зүйтэй. Монгол орныг сурталчлах зардал гээд жил бүр төсвөөс 100 гаруй сая төгрөг зарцуулаад, түүгээрээ гадаадад улс оронд суугаа элчин сайд, төлөөлөгчийн газрын гаднах самбарт хэдэн фото зураг хадсанаас хэд дахин илүү сурталчилгаа бол дэлхийн спортын тавцанд Монголын нэрийг цуурайтуулах явдал мөн гэдэгтэй хэн ч маргахгүй байхаа. Гэхдээ энд бодож үзүүштэй нэг асуудал бол спортын төрөл бүрийг халтуурдан түүнд үр ашиггүй хөрөнгө зарах явдал юм. ОУ-ын тавцанд гарч өрсөлдөхүйц хэмжээний болтол дотоодын дасгалжуулалт, сургалтыг сайжруулах. Ийм амжилтад гаргахуйц болсон нөхцөлд ОУ-ын уралдаан тэмцээнд оролцоход хөрөнгө гаргадаг болох. Амжилт, гаргасан гаргаагүй олон улсын тэмцээн гэвэл заавал орох ёстой юм шиг боддог, төрөл бүхнийг эрэмдэглэж зэрэмдэглэдгийг зогсоох. Найдвартай хэдэн төрлийг л сонгож авч, түүнд төрөөс мөнгө гаргах.
8. Хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтөд ахиц гаргамаар байна. Зураг төсөв, хөрөнгө мөнгөний тооцоо, бэлтгэл ажил хангагдсан эсэх, барих хүчин чадлын боломж байгаа эсэх гэх зэрэгт тавих хяналтыг сайжруулах.
9. Засгийн газрын тухайд өнгөрсөн онд гарсан дутагдлыг энэ онд засаж сайжруулах талаар хийж, анхаарч байгаа асуудлуудаа тухай тухайн асуудалтай нь уялдуулаад оруулж өгдөг журамд шилжих хэрэгтэй.
ЭЦЭСТ нь хүсэхэд: Иргэний танхимын үүрэг, зорилгыг эхнээс нь өндөржүүлэх шаардлагатай байна. Хэдэн хүмүүс цуглуулаад цаг завыг нь алдуулж байгаагийн эцсийн үр дүн нь тэдний тавьсан санал, хүсэлт хэрэгжиж, хүлээж авч тухайн асуудалдаа тусгаж чадаж байгаа эсэхээс хамаарна. Эс тэгвээс үр дүнгүй, иргэд олон түмний саналыг авч байгаа гэсэн дүр эсгэх төдий л юм болж хувирна.
Иргэн, МУГ эдийн засагч Л.Шарав 2010.05.25.
