“ИРГЭНИЙ ТАНХИМ”-аас сонордуулж байна

2010 оны 05-р сарын 05-нд Бусдад түгээх

Монгол үндэстний оюун сэтгэлгээний өв, үнэт зүйлс, ёс заншил ёслол хүндэтгэл, соёл уламжлалаас суралцах, судлах, хадгалан хамгаалах, сэргээн дэлгэрүүлэх, баяжуулан хөгжүүлэхэд Монгол хүн бүрийг бага балчираас нь сургаж, төлөвшүүлэх зорилго бүхий Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Зарлиг гарах гэж байгаатай холбогдуулан ЕБС-ийн “Иргэний боловсрол” хөтөлбөрийн хүрээнд заавал судлах “Монголын уламжлалт сэтгэлгээ ба арга билгийн ухааны үндэс” хичээлийн үндсэн агуулгын төслийг нийт ард иргэд, олон нийтэд танилцуулж нээлттэй хэлэлцүүлэхээр товыг 2010 оны тавдугаар сарын 06-ны өдрөөс эхлэн зарлаж байна.

Та бүхэн 2010 оны тавдугаар сарын 06-ний өдрөөс тавдугаар сарын 12-ны ажлын өдрийг дуустал "Иргэний танхим"-ын хаягаар саналаа ирүүлнэ үү.

Нээлттэй хэлэлцүүлгийн хуралдаан 2010 оны тавдугаар сарын 13-ны Пүрэв гарагийн 09.00 цагт Төрийн ордны зүүн урд жигүүрийн 3-р давхарт байрлах "Иргэний танхим"-д эхэлнэ.

Нээлттэй хэлэлцүүлгийн хуралдаанд биечлэн оролцох иргэдийг 2010 оны тавдугаар сарын 06-ны өдрөөс 12-ны өдрийн 09.00-18.00 цагийн хооронд "Иргэний танхим"-ын утас, факс, цахим шуудангаар бүртгэнэ.

Жич: Иргэд нээлттэй хэлэлцүүлгийн хуралдаанд биечлэн оролцохдоо хуулийн төсөлд хэлэх саналаа "Иргэний танхим"-ын байршлын хаяг, факс, цахим хэлэлцүүлэг болон цахим шуудангийн хаягаар 2010 оны тавдугаар сарын 12-ны дотор багтаан ирүүлсэн байхыг мэдэгдье. 


"Иргэний танхим"-ын хаяг:

• Утас: 263489
• Факс: 976-51-263486 
• Цахим шуудан: irgen@president.mn
• Цахим хэлэлцүүлэг: www.president.mn/forum
• Захидлаар: Төрийн Ордон зүүн жигүүр, 373 тоот “Иргэний танхим”

www.president.mn сайтаас нэмэлт мэдээллийг авна уу.

"Иргэний танхим"-ын ажлын алба
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар

--------------------000---------------------

Төсөл

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙН
ЗАРЛИГ

“Монголын уламжлалт сэтгэлгээ ба арга билгийн ухааны үндэс”
хичээлийн тухай

Монголчууд бид иргэншил, соёл, хэл, бичиг, утга зохиол, урлаг, ёс заншил, шашин шүтлэг, ёслол хүндэтгэл зэрэг арга билгийн шүтэн барилдлагын гүн сэтгэлгээ бүхий оюуны олон талт, арвин их өв сантай ард түмэн билээ.

Хотол дэлхийн даяарших үйл явц хүрээгээ тэлж буй эдүгээ цаг дор монголын оюун, сэтгэлгээний өв уламжлалаас суралцах, судлах, хадгалан хамгаалах, сэргээн дэлгэрүүлэх, баяжуулан хөгжүүлэх замаар үндэсний болон нийтийн эрх ашиг, аюулгүй байдал, иргэний эв нэгдэл, хувь хүний итгэл үнэмшил, соёл, үнэт зүйлс, халдашгүй байдлын баталгааг бэхжүүлэх, Монгол хүн бүрийг бага балчраас нь үндэсний уламжлалт соёл, ёс заншил, зан үйлд сургаж амьдрал ахуйд нь мөрдлөг болгон хэвшүүлэх хэрэгцээ шаардлага зүй ёсоор урган гарч байна.

Монгол үндэсний үнэт зүйл, соёл, ёслол хүндэтгэл, ёс заншлын нийтлэг хэм хэмжээг хүүхэд залуучуудын өдөр тутмын амьдрал ахуйд төлөвшүүлэх зорилго бүхий олон нийтийн үүсгэл санаачлагыг бүрнээ дэмжиж, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн гучингуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 3 дахь заалт, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12 дахь хэсгийг тус тус баримтлан ЗАРЛИГ БОЛГОХ нь:

1. Ерөнхий боловсролын суралцагчдад үндэсний үнэт зүйлс, соёл, уламжлалт сэтгэлгээ, зан заншлын нийтлэг хэм хэмжээг таниулах зорилгоор "Иргэний боловсрол" хөтөлбөрийн хүрээнд заавал судлах "Монголын уламжлалт сэтгэлгээ ба арга билгийн ухааны үндэс " хичээлийг хавсралтад заасан үндсэн агуулгыг баримтлан батлан хэрэгжүүлэхийг Засгийн газарт чиглэл болгосугай.

2. Улс үндэстнийхээ оюуны биет ба биет бус өв соёл, үнэт зүйлс, уламжлалт зан заншлыг өвлөх, хадгалах, хамгаалах, судлах, сурталчлах хөдөлгөөн өрнүүлэхийг нийт ард иргэд, айл өрх, төрийн ба төрийн бус байгууллага, урлаг соёлын болон бүх шатны боловсролын байгууллагын ажилтнуудад уриалсугай.

 --------------------000---------------------

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн
2010 оны 5 дугаар сарын ... -ны өдрийн
... тоот зарлигийн хавсралт

ЕБС - ийн "Иргэний боловсрол" хөтөлбөрийн хүрээнд заавал судлах "Монголын уламжлалт сэтгэлгээ ба арга билгийн ухааны үндэс" хичээлийн үндсэн агуулга

Бага боловсролын түвшинд (1-6 дугаар анги) - 210 цаг

Монголчуудын сэтгэлгээний соёлын уламжлал
Ёс зүйн уламжлал:

• Үйлийг үнэлэхүйн ёс зүй (сайн мууг үнэлэхүй, буян нүглийг үнэлэхүй, үнэнч шударгуйг үнэлэхүй, зөв бурууг үнэлэхүй, ач тусыг үнэлэхүй)
• Асран энэрэхүйн ёс зүй (эцэг эхээ асрахуй, өтгөс, нялхсыг асрахуй, зүдэрч зовсныг асрахуй, амьтан адгуусыг асрахуй)

Монголчуудын уламжлалт мэдлэг
Байгалийн тухай, байгаль хамгаалах тухай ахуйн уламжлалт мэдлэг:

• Орон нутгийн байгаль - түмэн бодисыг уламжлалт мэдлэг, ухаанаар шинжих, таних, хамгаалах
• Хүмүүнлэгийн уламжлалт мэдлэг:
• Өөрийгөө таних, өөрөө хүмүүжих, сурах тухай уламжлалт мэдлэг(биеэ мэдвэл хүн, бэлчээрээ мэдвэл мал, эзэн хичээвэл заяа хичээнэ г.м.)
• Өөрийн явдал, мөрөө эрхэмлэн тохируулах, сэтгэлээ шинжих, сэтгэлийн эрдэм эзэмших тухай уламжлалт мэдлэг

Монголчуудын уламжлалт ёс заншил, зан үйл
Уламжлалт баяр, ёслол, тоглоом наадам:

• Үндэсний баяр наадмын зан үйл
• Уламжлалт шашны баяр ёслол
• Онцлог баяр ёслол
• Хувь хүний тэмдэглэлт өдөр
• Ардын тоглоом наадам
• Уламжлалт шашны тоглоом

Хүн болж төлөвших ба нийгэмшихүй:

• Эцэг эхээ хүндлэх, удам угсаагаа эрхэмлэх ёс
• Багш дээдсээ ёсчлон шүтэх хийгээд анд нөхөд болон ах дүүчлэхийн ёс
• Эрдэм номыг дээдлэх, сав болох шавийн бэлгэ чанарыг бүрдүүлэх
• Үйлийн сайн, мууг ялгах хийгээд авах гээхийн ёс

Монголчуудын амьдралын хэвшил болсон уламжлалт Бурханы шашны зан үйл, ёс заншил:

• Өдөр тутмын зан үйл
• Бурхан, шүтээнтэй холбогдсон зан үйл (лагшин, зарлиг, тааллын шүтээн)
• Тахил хүндэтгэлийн зан үйл
• Эргэл мөргөлтэй холбогдсон зан үйл
• Ариусал гэгээрлийн зан үйл
• Явдал суудалтай холбогдсон зан үйл
• Өмсгөл зүүсгэлийн зан үйл
• Хоол хүнстэй холбогдсон зан үйл
• Унтах, сэрэхтэй холбогдсон зан үйл

Суурь боловсролын түвшинд (6-9 дүгээр анги) - 105 цаг

Монголчуудын сэтгэлгээний соёлын уламжлал
Ёс зүйн уламжлал:

• Эе эвийг эрхэмлэхүйн ёс зүй (гэр бүлийн эе эв, ах дүүсийн эе эв, анд нөхрийн эе эв, улс үндэстний эе эв)
• Үйлийг үнэлэхүйн ёс зүй (сайн мууг үнэлэхүй, буян нүглийг үнэлэхүй, үнэнч шударгуйг үнэлэхүй, зөв бурууг үнэлэхүй, ач тусыг үнэлэхүй)
• Хүндлэхүйн ёс зүй (эрхэм хүмүүсийг хүндлэхүй, өвөг дээдсийг хүндлэхүй, эцэг эхийг хүндлэхүй, ахан дүүсийг хүндлэхүй, зочин гийчнийг хүндлэхүй, анд нөхрийг хүндлэхүй)

Бэлгэдэл зүйн уламжлал (Төрийн сүлд - соёмбо, төрийн далбаа, есөн хөлт цагаан туг г.м.)

Монголчуудын уламжлалт мэдлэг

• Байгалийн тухай уламжлалт мэдлэг (Математик, одон орон, зурхай, газар дэлхий , ургамал , амьтан, эрдэс бодис, байгаль хамгаалах тухай мэдлэг г.м.)
• Хүмүүнлэгийн уламжлалт мэдлэг (Хүн таних, хүний сурах, хүмүүжих хийгээд оюуны ба сэтгэлийн эрдмийг шүтэлцүүлэх, эрүүл мэнд аж төрөх болон бясалган гэгээрэх тухай мэдлэг)
• Урлахуйн уламжлалт мэдлэг (Maл аж ахуйн тоног хэрэгсэл урлах,мал, хүнсний бүтээгдэхүүн боловсруулах, уран барилга, уран баримал, хувцасны болон чимэглэх урлалын мэдлэг г.м.)

Монголчуудын уламжлалт ёс заншил, зан үйл
Нүүдэлчин хийгээд суурьшмал амьдралын хэвшлийн ялгаатай ба нийтлэг уламжлал:

• Таван хошуу малтай холбогдсон зан үйл (зүслэх, нэрлэх, адгуулах, шинжих, уналга, эдэлгээнд хэрэглэх, бэлгэшээх, цээрлэх, имнэх, тамгалах, мал хөнгөлөх, сүү, цагаан идээний г.м.)
• Гэр, орон сууцтай холбогдсон зан үйл (нүүх, суурьших, гал тахих, орон гэрт машид оршоолго өргөх, тавилга эдлэлийн байршуулалтын шинжээ, гэр сууцтай холбогдсон бэлгэдэлт ба цээрлэх гэх мэт зан үйлүүд)

Сав, шим ертөнцтэй зохилдон амьдрах ёс заншил:

• Цаг агаарыг шинжих хийгээд нар, cap, од эрхсийг шинжин таних
• Уул, овоо, ус, ургамал мод, газар нутгийг шинжин тахих
• Ариун газар нутаг болон төрсөн газар нутгаа тахин хүндлэх
• Лус савдаг, тэнгэр, газар дэлхийн эздийг шүтэх ёс
• Амьтдыг хайрлан хамгаалах хийгээд бэлгэшээх ёс
• Байгаль дэлхийгээ хайрлан хамгаалах хийгээд зохилдон амьдрах ёс

Хүн болж төлөвших ба нийгэмшихүй:

• Дотоод сэтгэлээ танин барьж, бие, хэл, сэтгэлээ засамжлан төлөвшүүлэх
• Төрөө дээдлэх, хууль ёсыг сахин мөрдөхүй
• Хүмүүний бэлгэ чанарыг ухааран авралын орноо итгэмжлэх
• Хамаг амьтныг асран нигүүлсэх ба бодь сэтгэлийг төрүүлэхүй

Монголчуудын амьдралын хэвшил болсон уламжлалт Бурханы шашны зан үйл, ёс заншил:

• Онцлог цаг үеийн зан үйл (өдөр тутмын бус боловч амьдралд зайлшгүй хэрэглээ болсон зан үйлүүдийг хэвшүүлэх)

Бүрэн дунд боловсролын түвшинд (10-12 дугаар анги) - 105 цаг

Монголчуудын сэтгэлгээний соёлын уламжлал
Ертөнцийг үзэхүйн уламжлал:

• Тэнгэрийг шүтэхүйн үзэл (мөнх тэнгэрийг шүтэхүй, ерэн есөн тэнгэрийн тухай, газар тэнгэрийн шүтэн барилдлагын тухай, монголчуудын гарвал үүсэл тэнгэрээс заяат болох тухай)
• Хүн байгалийн шүтэлцээг эрхэмлэхүйн үзэл (сав, шим, хүний ертөнц нэгдмэл болох тухай гурвалын үзэл санаа, байгалийг хүнчлэн бишрэн шүтэх ёс, хүний үйл байгаль ертөнцийн зохиролоос хамаарах тухай үзэл санаа, хүн байгалийн зохицолдоог хадгалах экологийн сэтгэлгээний уламжлал)
• Арга билгийн шүтэн барилдахуйн үзэл (ертөнцийн арга билгийн шүтэлцээ, хүний үйлийн арга билгийн шүтэлцээ, оюун сэтгэхүйн арга билгийн шүтэлцээ, хүмүүсийн харилцааны арга билгийн шүтэлцээ)
• Төв үзлийг баримтлахуй (гадаад болон дотоод шалтгааны шүтэн барилдахуй, мөнх хийгээд мөнх бусын шүтэн барилдахуй, оршихуй хийгээд эс оршихуйн шүтэн барилдахуй, үзэгдэл, мөн чанарын шүтэн барилдахуй, "Би" болон "Би хийгээд Би бусын шүтэн барилдахуй)

Ёс зүйн уламжлал:

• Төр ёсыг дээдлэхүйн ёс зүй (тусгаар тогтнолоо дээдлэхүй, төр улсынхаа нэгдмэл байдлыг эрхэмлэхүй, төрийн бодлогыг голч, тэгшээр засахуй, төрийн үйл хэрэгт үнэнч шударгаар үйлчлэхүй, төрт ёсны нэр хүнд, хууль ёсыг дээдлэхүй)

Билэгдэл зүйн уламжлал:

• Урлахуй ухааны билэгдэл зүй
• Ёс заншлын билэгдэл зүй
• Зан үйлийн билэгдэл зүй

Монголчуудын уламжлалт ёс заншил, зан үйл
Өрх гэрийн ёс:

• Ханиа шинжин сонгох
• Сүй тавьж, бэр гуйх ёс
• Ураг барилдан хуримлах ёс
• Өрх гэр тусгаарлан гал голомт үүсгэх ёс
• Эхнэр, нөхөр болж ханилан амьдрах ёс
• Үр хүүхэд олох хийгээд удам угсаа залгуулах ёс
• Үр хүүхдийг эхийн хэвлийд өсгөн хүмүүжүүлэх уламжлал
• Хүүхдийг өрх гэртээ хүмүүжүүлэх

Мөнх бусыг ухааран амьдрахуй:

• Мөнх бусыг ухааран амьдрах тухай
• Мөнх бусын өмнөх үеийн тухай
• Мөнх бусын үеийн тухай
• Оршуулга, тайлахуйн ёс (хувь хүний мөнх бус хийгээд төрөл дамжих үеийн тухай болон тухайн үлдэгсдийн үйлдэх зан үйл)

Монголчуудын уламжлалт мэдлэг ухаан
Их таван ухаан:

• Дотоод ухаан
• Учир шалтгааны ухаан
• Дуун ухаан
• Тэжээхүй ухаан
• Урлахуй ухаан

Бага таван ухаан:

• Зохист аялгуу
• Эвсүүлэн найруулахуй
• Ёгт нэр
• Дууриан бүжихүй
• Зурхай (цаг, өдөр, гараг, зүг чигийн сайн мууг мэдэх, жилийн засал гэх мэт хувь хүний өдөр тутмын амьдралын хэвшил, хэрэглээний мэдлэг)

Бүгд 420 цаг

АЖЛЫН ХЭСЭГ
2010. 03. 30