“ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН САНХҮҮЖИЛТ, СУРАЛЦАГЧДЫН ТЭТГЭЛЭГ, ТЭТГЭМЖ, НИЙГМИЙН БАТАЛГААНЫ ТУХАЙ”
ХУУЛИЙН ТӨСЛИЙН ТАНИЛЦУУЛГА
Шинэ мянганы босгон дээр дэлхийн улс орнууд өөрсдийн боловсролын чанар, үр өгөөж , түүний дотор дээд боловсролын тогтолцооны хөгжил, дэвшлийн өнөөгийн явц, үр дүнг үнэлэн цэгнэж, цаашдын хандлага чиглэлийг тодорхойлох болов.
Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн цогц үзэл баримтлал, Боловсролын салбарыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө, Боловсролын Үндэсний хөтөлбөр зэрэг бодлогын баримт бичигт туссан дээд боловсролын шинэчлэлийн зорилтуудыг амжилттай хэрэгжүүлэх, дээд боловсролын чанар, хөгжлийг санхүү - эдийн засгийн хөшүүргээр дэмжих, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны хүрээнд үүсч хуримтлагдсан олон тулгамдсан асуудлыг дэлхий дахины болон монгол орны дээд боловсролын хөгжлийн чиг хандлага, онцлог, эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэн зохицуулах хууль, эрх зүйн шинэ орчныг цаг алдалгүй бүрдүүлэх шаардлагатай болж байна.
1995 онд Монгол Улсын Их хурлаар баталж, 2002, 2006 онд нэмэлт өөрчлөлт оруулан, мөрдөн хэрэгжүүлж буй “Дээд боловсролын тухай хууль”–ийн наймдугаар бүлэг буюу түүний зөвхөн хоёр зүйл, заалтад дээд боловсролын санхүүжилт, сургалтын төлбөр, хөнгөлөлттэй зээл, буцалтгүй тусламж, нийгмийн баталгааны асуудал товч тусгагдсан байдаг.
Хуулийн тэдгээр заалтууд нь өнөөгийн дээд боловсролын санхүүжилт, сургалтын төлбөр, тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгаатай холбоотой үүсэн бий болж буй олон тулгамдсан асуудал, дээд боловсролын үйл хэрэгт оролцогчдын олон янзын харилцааг хууль эрх зүйн хүрээнд цогцоор нь шийдвэрлэхэд хангалттай хөшүүрэг, зохицуулалт болж чадахгүй байна. Тухайлбал, дээд боловсролын санхүүжилтын олон эх үүсвэрүүд бий болохын сацуу суралцагчдыг тэтгэлэг, тэтгэмжээр дэмжигч гадаад, дотоодын байгууллага, мэргэжлийн олон нийт, иргэдийн хүрээ өргөжиж, суралцагчдын нийгмийн баталгааг сайжруулах, хөнгөлөлттэй үйлчилгээ үзүүлэх олон бүтээлч санаачлага бий болж буй ч тэдгээрийг хууль эрх зүйн хүрээнд зохицуулахгүй байна.
Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох, нийгмийн баталгааг хангах үйл явцад дотоод, гадаадын байгууллага, иргэдийн оролцоо өргөжиж буйтай холбогдуулж нэн түрүүнд хууль, эрх зүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох бодит хэрэгцээ, шаардлагыг иш үндэс болгон ”Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай” хуулийн төслийг боловсруулсан болно. Энэхүү хууль нь 6 бүлэг, 20 зүйл, 160 заалт бүхий бүрэлдэхүүн хэсэгтэй.
Дээд боловсролын санхүүжилтын тогтолцоог боловсронгуй болгох, санхүүгийн олон эх үүсвэрийг дэмжих, суралцагчдад олгох тэтгэлэг, тэтгэмжийн арга, хэлбэрийг олон хувилбартай болгох, түүгээр дамжуулан дээд боловсролын үйлчилгээний чанар, үр ашгийг дээшлүүлэхэд энэхүү хууль ихээхэн ач холбогдолтой юм.
Уг хууль нь Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад болон гадаадад дээд боловсрол эзэмшихээр суралцаж байгаа болон суралцаж төгссөн Монгол Улсын иргэн, түүнчлэн гадаад орноос Монгол Улсад суралцагчид санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, тэдний нийгмийн баталгааг хангах, дээд боловсролын сургалтын байгууллагыг санхүүжүүлэх, хөрөнгө оруулалт хийх, энэ ажлыг эрхлэх, зохицуулах, зуучлах, сурталчлах чиг үүрэг бүхий байгууллага, дээд боловсролыг санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтаар дэмжих, байгууллага, иргэдээс суралцагчдад үйлчилгээ үзүүлэх зэрэг үйл ажиллагааг эрх зүйн хүрээнд зохицуулна хэмээн хуулийн үйлчлэх үндсэн хүрээг дэлгэрэнгүй зааж өгсөн. Мөн суралцагчдад төрөл бүрийн хөнгөлөлттэй үйлчилгээ үзүүлэх, суралцагч хичээлээс гадуур чөлөөт цагаараа хөдөлмөр эрхлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулах эрх зүйн заалтуудыг оруулсан болно.
Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд баримтлах зарчмуудыг дэлгэрэнгүй тусгав. Тухайлбал:
- дээд боловсролын үр шимийг хүртэгчид нь дээд боловсролыг санхүүжүүлэх зардлыг хуваалцах;
- санхүүжүүлэх, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх хөшүүрэг нь чанарын шалгаруулалт, шударга өрсөлдөөнийг дэмжиж байх;
- дээд боловсролын сургалтын байгууллага болон суралцагчдад зориулсан зээлийн нөхцөл нь хөнгөлөлттэй, нийгмийн үр өгөөжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн байх зэрэг хэд хэдэн зарчмыг тусгав.
Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын үндсэн үйл ажиллагааны бие даасан байдлыг хангах зарчимд нийцүүлэн түүнд шаардлагатай өмч хөрөнгө, санхүүжилтийг захиран зарцуулах эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхээр зааж өгөв.
Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн хэлбэр олон байх, тэдгээрийг санхүүжүүлж, дэмжигчдийн үйл ажиллагааг хуулийн хүрээнд зохицуулах заалтуудыг тодорхой тусгаж өгсөн болно. Ингэхдээ дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцагчдын сургалтын төлбөр, суралцах, судалгаа хийхтэй холбогдсон бусад зардал, суралцах хугацааны амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэх зориулалтаар олгох аливаа тэтгэлэг, тэтгэмж, мөнгөн урамшуулал, хөнгөлөлттэй зээл нь санхүүгийн дэмжлэг мөн хэмээн үзэв.
Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад төрөөс үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг нь тэдний сурлагын амжилт, авъяас чадвар, нийтийн эрх ашгийн төлөө зориулсан хүчин зүтгэлийг үнэлж, урамшуулсан, хөгжлийн бэрхшээл, орлогын байдлыг харгалзсан, сургалтын төлбөр, суралцах хугацааны амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэхэд чиглэсэн байна. Энэ хуульд суралцагчдад олгох зарим төрлийн тэтгэлгийн хэмжээг нэлээд тодорхой зааж өгсөн болно. Тухайлбал:
- Дээд боловсролын сургалтын аттестатчилагдсан байгууллагад зохих шалгуур үзүүлэлтийг ханган өдрийн ангид суралцаж буй суралцагчид сургалтын үндэсний тэтгэлэг олгоно. Хичээлийн нэг жилд олгох үндэсний тэтгэлэг нь 10 сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 50 хувьтай тэнцүү байна.
- Үндэсний тэтгэлгийн эх үүсвэр нь Хүний хөгжлийн сангийн хөрөнгө байна.
- Дээд боловсролын магадлан итгэмжлэгдсэн сургалтын байгууллагад сурлагын өндөр амжилт гарган суралцаж буй суралцагчид тухайн хичээлийн жилд урамшуулалт тэтгэлэг олгоно. Урамшуулалт тэтгэлэг олгох журмыг Засгийн газар тогтооно. Энэхүү тэтгэлгийг суралцагчдын сурлагын амжилтыг хөхүүлэн урамшуулах замаар дээд боловсролын чанарыг дээшлүүлэх эдийн засгийн хөшүүрэг хэмээн үзнэ.
- хөдөө орон нутгийн хөгжлийг дэмжих, мэргэжилтэй ажилтны хэрэгцээг хангах зорилгоор нийгэм – эдийн засгийн бүсийн болон нутгийн захиргааны байгууллага нь өөрийн төсөв, хуримтлалын төрөлжсөн сангаас сурлага, судалгааны ажил, урлаг, спортын онцгой амжилт үзүүлсэн суралцагчдад бүсийн болон орон нутгийн тэтгэлэг олгож болно. Энэхүү тэтгэлгийн хэмжээ, олгох нөхцөл, болзлыг аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тогтоож хэрэгжүүлнэ.
- бизнесийн болон мэргэжлийн олон нийтийн байгууллага, төр, нийгмийн зүтгэлтэн, эрдэмтэн судлаач, алдар цолтон, олон улсын байгууллага, гадаад орны тэтгэлгийн сан болон сургалтын байгууллагаас тодорхой нөхцөл, болзлыг хангасан суралцагчдад өөрийн нэрэмжит тэтгэлгийг олгож болно. Энэхүү тэтгэлгийн болзол, нөхцлийг тэтгэлэг олгогч этгээд тогтооно.
- Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч этгээд нь улс орны эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд нэн эрэлттэй мэргэжлээр дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцагчдад ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн тэтгэлэг олгоно.
Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авах суралцагчдад тавих нийтлэг шаардлага, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх ажлын зохион байгуулалттай холбоотой зохицуулалтууд хуулийн төсөлд бий.
Суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэгийг хүргэхэд цахим үйлчилгээ ашиглахтай холбоотой эрх зүйн зохицуулалт хуулийн төсөлд дэлгэрэнгүй тусгагдсан болно. Цахим үйлчилгээний зохицуулалт нь нэлээд шинэлэг хэмээн үзэж байна.
Суралцагчдын нийгмийн баталгааг хангах үйл ажиллагааны болон хичээлээс гадуурх хөдөлмөр эрхлэлтийн удирдлага, зохион байгуулалтын асуудлуудыг эрх зүйн хүрээнд зохицуулах талаар анхаарч холбогдох заалтуудыг хуулийн төсөлд тусгав.
Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийг санхүүжүүлэх болон нийгэм, соёл, үйлчилгээний байгууллагыг байгуулах, өөрчлөх, үйл ажиллагааг зогсоох, татан буулгахтай холбоотой асуудлыг эрх зүйн зохицуулалтад оруулахыг хичээсэн болно.
Суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох байгууллагуудын болон сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл авагч суралцагчийн бүрэн эрхтэй холбоотой зохицуулалт, түүнчлэн дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг,тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль тогтоомж зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлагын талаарх зүйл, заалтуудыг тусгаж өгөв.
Хуулийн төслийг боловсруулахдаа холбогдох бусад хууль, тогтоомжтой уялдуулах, давхардуулахгүй байх, аль болохоор бодиттой, үндэслэл сайтай болгох, олон нийтийн санаа бодол, зөвлөмж дээр тулгуурлаж “Хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн төсөл боловсруулах, өргөн мэдүүлэх журмын тухай” хуулийн хэлбэрийн шаардлагыг хангах талаар онцгой анхаарсан болно.
Уг хуулийг хэрэгжүүлэхэд улсын төсвөөс жилд дунджаар 43, 6 тэрбум төгрөг, Хүний хөгжил сангаас 71, 5 тэрбум төгрөг зарцуулахаар төсөөлж байна (Хуулийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах хөрөнгийн дэлгэрэнгүй тооцоог хавсаргав).
ХУУЛЬ САНААЧЛАГЧ
--------------------000---------------------
“ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН САНХҮҮЖИЛТ, СУРАЛЦАГЧДЫН
ТЭТГЭЛЭГ, ТЭТГЭМЖ, НИЙГМИЙН БАТАЛГААНЫ
ТУХАЙ” ХУУЛИЙН ТӨСЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
Нэг. Хуулийн төсөл боловсруулах үндэслэл, шаардлага
Дээд боловсролын санхүүжилтийг олон эх үүсвэртэй болгож, боловсролын үр шимийг хүртэгч талууд зардлыг хуваалцах замаар оролцоо, хяналтаа хэрэгжүүлэх зарчим нь олон улсын хэмжээнд нийтлэг гарч буй хандлага юм.
Дээд боловсрол нь суралцагч оюутан, тэдний эцэг эхийн хувьд мэргэжлийн болон нийгмийн байр суурьтаа хүрэх хэрэгцээг нь хангах үндсэн хэрэгсэл, төрийн хувьд улс орныхоо нийгэм, эдийн засгийн тогтвортой хөгжил, аюулгүй байдлыг хангах, соёлын үнэт зүйлсийн суурь болох нийтийн ашиг тусыг түгээн хүртээх гол хүчин зүйл аж.
Өдгөө дэлхий дахинд дээд боловсролыг зардлаа олон дахин нөхөх хөрөнгө оруулалт, эдийн засгийн нэг салбар хэмээн үзэх хандлага өсөн нэмэгдэж байна. Ийнхүү дээд боловсролын нийгмийн үр өгөөж, нийтээрээ хүртэх үр шим (public good), түүнийг эзэмшигч хувь этгээдийн шууд хүртэх эдийн засгийн өгөөж (private good)-ийг нэгэн адил тооцож холбогдох зардлыг төр засаг, суралцагч хуваалцан төлөх ёстой гэсэн байр суурь дээд боловсрол нийтийг хамарсан шинжтэй болж эхэлсэн 1960-аад оноос хойш улам бүр өргөжин тэлсээр байна. ЮНЕСКО-гоос явуулсан судалгаа (UNESCO: EDUCATION COUNTS – WORLD EDUCATION INDICATORS 2007) дээд боловсролын зардлыг төр нь илүүтэй хариуцан санхүүжүүлж байгааг харуулж байна. Европын холбооноос 2008 онд хэвлүүлсэн Брюгэлийн тайланд (Bruegel policybrief, 2008) европын их сургуулиуд АНУ-ын их сургуулиудаас хоцорч байгаа үндсэн шалтгаан нь санхүүжилтийн хэмжээ, сургуулиудын бие даасан байдлын ялгаанаас үүдэлтэй хэмээн дүгнэжээ. Тухайлбал, Европын орнуудад дээд боловсрол эзэмших оюутан жилд дунджаар 8,700 евро зарцуулдаг бол АНУ-д 36,500 евро зардаг байна. Гэхдээ Европод дээрх зардлын 84 хувийг, АНУ-д 47 хувийг нь Засгийн газрын эх үүсвэрээс санхүүжүүлжээ. АНУ-ын суралцагч 10 гаруй эх үүсвэрээс зээл, тэтгэлэг цуглуулж (Sallie Mae & Gallup, 2009) төлбөрөө төлж байна. Олон оронд суралцагчдын ирээдүйн орлоготой холбосон зээлийн систем хэлбэршин тогтсон нь жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байгаа сургалтын төлбөрийн дарамтыг бууруулах гол хэрэгсэл болж байна. Зээлийн оновчтой систем нь хүмүүсийг хариуцлагад сургаж, идэвхтэй амьдрахад хөтөлж боловсролын хэрэглээг нэмэгдүүлэх эерэг нөлөө үзүүлдэг нийгмийн ач холбогдолтой. Харин энэхүү хариуцлагын тогтолцоог тогтворгүйжүүлэх, улс төрийн ашиг сонирхолд нийцүүлсэн шийдвэр гаргах нь боловсрол төдийгүй нийгэм, эдийн засгийн бүх хүрээнд итгэлцлийг алдагдуулах уршигтай үр дагавартай юм.
Олон улсын хэмжээнд ийнхүү өрнөж буй нийтлэг үйл явц манай орны дээд боловсролын салбарт баримталж буй бодлого, үйл ажиллагаанд баримжаа болж ирсэн. 1991 оноос хойш дээд боловсролын сургалтын байгууллагын бие даасан байдлыг өргөтгөх, санхүүжилтийн эх үүсвэрийг олшруулах, сургалтыг зэрэглэсэн боловсрол (academic degree) олгоход чиглэсэн кредит цагт суурилсан тогтолцоонд шилжүүлэн, чанарын хөндлөнгийн үнэлгээний механизм бүрдүүлэх зорилт тавьсан. Гэвч дээд боловсролын эдгээр шинэчлэлийг дэмжих санхүүжилт, хөрөнгө оруулалт, түүний дотор суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн эрх зүйн үндэс бүрдээгүй хэвээр байна. Дээд боловсролыг төлбөртэй болгосон нь суралцагчид төлбөрөөрөө чанартай үйлчилгээг сонгох замаар үр нөлөөтэй хяналт хэрэгжүүлэх чанарын өрсөлдөөнийг дэмжих зорилготой байв. Харин явцын дунд зээл, тусламж нь нийгмийн зарим бүлгээс гаралтай суралцагчдыг халамжлах шинжтэй, суралцагчийн сонголтыг бус сургуулийг санхүүжүүлэх хэлбэртэй болж өөрчлөгджээ. Мөн төрөөс зарах хөрөнгийн хэмжээг хорогдуулах хялбар дөт арга болж хувирсан байна. Дээд боловсролын санхүүжилтийн 80 хувийг сургалтын төлбөр бүрдүүлж байгаа нөхцөлд судалгаа шинжилгээний ажил, сургалтыг дэмжих бүтэц, удирдлага, санхүүжилтийн тогтолцоог бий болгож хараахан чадахгүй байна.
Өнгөрсөн хичээлийн жилийн мэдээгээр дээд боловсрол эзэмшихээр суралцсан 161 мянган оюутны 71.4% нь хувийн зардлаараа суралцаж, 24.6% нь төрөөс ямар нэг хэлбэрээр санхүүгийн дэмжлэг авчээ. Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авч байгаа хамгийн том бүлэг нь төрийн албан хаагчдын хүүхэд (17 мянган суралцагч буюу төрөөс дэмжлэг авагчдын 43%) байна. 2008 онд дээд боловсролын нэг суралцагч сургалтын төлбөртөө дунджаар 505.8 мянган төгрөгийг өөрөө төлж, төсвөөс 148.8 мянган төгрөгийн (29.4%) дэмжлэг авсан гэж тооцож болохоор байна. Манай оронд нэг хүн дээд боловсрол эзэмшихэд зарцуулж буй хөрөнгийн хэмжээ сурч буй сургууль, мэргэжлийн чиглэлээс хамааран 6 – 11 сая төгрөг болж байна. Хөдөлмөр эрхэлж, амьжиргаагаа босгож, баялаг бүтээх насныхаа эрчимтэй он жилүүд, гэр бүлийнхээ хуримтлалыг зарцуулан байж эзэмших боловсрол нь хүсч тэмүүлсэн зорилгод нь хүргэх хөрөнгө оруулалт болж хувирахын нэгэн гол нөхцөл бол дээд боловсролын санхүүжилтийн механизм зохистой, эх үүсвэр нь баталгаатай, хүрэлцээтэй байж чанартай сургалтын найдвартай ажиллагааг хангахад оршино.
Дээд боловсрол нь эдийн засгийн өсөлт, нийгмийн хөгжлийн эх үүсвэр, нийтийн баялгийг бүтээгч болохын нь хувьд төрөөс тодорхой хэмжээний санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтыг нийлүүлэх нь зүй ёсны үүрэг болохыг олон улсын туршлага нотолж байна. Зах зээлийн загвар болох орнуудад хүртэл нийтлэг тогтсон энэ жишгийг манай оронд үл ойшоож, суралцагчдын төлбөрийн чадвар боломжоор хязгаарлагдсан сургуулиуд хямд төлбөрөөр олон оюутан элсүүлж, оршин тогтнох төдий байгаа нь дээд боловсролын нэр хүнд, сургалт, судалгааны ажлын чанар, өгөөжийг улам бүр доройтуулахын хамт суралцагчдын ар гэрт санхүүгийн томоохон дарамт учруулж, үүнээс улбаалан Монгол орны оюун санааны амьдрал, эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд сөрөг нөлөөтэй болж байна. Сургалтын төлбөр нь өрхийн ядууралд нөлөөлж буй нэг хүчин зүйл болоод байна. Малчдын банкнаас авсан бүх зээлийн 67 хувь нь дээд боловсролын сургалтын төлбөрт зориулагдаж байна.
Ажлын хэсгийнхэн хуулийн төсөл боловсруулахаасаа өмнө мэргэжлийн байгууллагаар оюутны сургалтын тэтгэлгийн асуудлаар олон нийтийн дунд социологийн судалгаа хийлгэсэн. Уг судалгааг Улаанбаатар хот, Орхон, Дархан – Уул, Ховд, Завхан, Дорнод болон Хэнтий аймагт явуулж 1500 хүнээс санамсаргүй түүврийн аргаар асуулга тавих замаар мэдээлэл цуглуулсан. Судалгаанаас үзэхэд манай орны нийт өрхийн 65.5 хувь нь их, дээд сургуульд сурдаг оюутантай, үүний 20.7 хувь нь хоёр оюутан бүхий гэр бүл байна. Өөрөөр хэлбэл манай улсын хүн амын тэн хагасаас илүү хувь нь оюутны амьдрал ахуй, зовлон жаргалтай ямар нэгэн байдлаар холбогдсон хүмүүс байдаг аж. Судалгаанд оролцогчдын 60 хувь нь “дээд боловсролын үр шимийг нийгэм бүхэлдээ хүртдэг”, иймээс төр, засаг дээд боловсрол олгохтой холбогдох зардал, сургалтын зардал, төлбөрөөс хуваалцах ёстой гэсэн бол 82.6 хувь нь их, дээд сургуулийн оюутанд төрөөс сургалтын тэтгэлэг өгөх шаардлагатай хэмээн үзжээ. Гэхдээ тэдний олонх нь төрөөс олгох тэтгэлгийн хэмжээг сургалтын төлбөрийн 50 хувиар тогтооход зохимжтой, үлдсэн хувийг суралцагч өөрөө хариуцах нь зүйтэй гэж үзсэн байна. Эндээс манай иргэд, эцэг эхчүүд, оюутнууд асуудалд бэлэнчлэх сэтгэлгээгээр бус харин шударга байдлаар хандаж буй нь харагдсан болой.
Дээд боловсролын чиг үүрэг өргөжин баяжиж, дээд боловсролын байгууллагын эрхэлдэг судалгаа, сургалтын ажил нь нэг орны хүрээнээс хальж хил дамнасан, насан туршийн боловсролын төвүүд болон хувьсан өөрчлөгдөж байна. Ийнхүү манай дээд боловсрол хил хязгааргүй өрсөлдөх шинэ орчинд өртөг зардал нь улам бүр өсөн нэмэгдэж байгаа нөхцөлд өргөжин тэлж байгаа олон талт үүргээ нэр хүндтэй хэрэгжүүлэх нь төрөөс хөрөнгө, санхүүгийн дэмжлэг авахгүйгээр боломжгүй юм. Дээд боловсролыг үйлдвэрлэл, бизнестэй ойртуулан холбож, шинээр бүтээсэн мэдлэгийг өрсөлдөх чадвартай бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээ болгох орчил, үйл явц хурдасч байгааг харгалзан төрөөс болон бусад эх үүсвэрээс санхүүжүүлэх хувь хэмжээг нэмэгдүүлэхийн хамт илүү сайн чанарын төлөө шударга өрсөлдөөнийг урамшуулан дэмжих үр дүнтэй механизмыг улс орнууд өөрсдийн хүрсэн хөгжлийн түвшнээсээ үл хамааран нэгэн адил эрэлхийлж байгаа нь өнөөгийн дээд боловсролын шинэчлэлийн нийтлэг дүр зураг болж байна.
Манай орны дээд боловсролын байгууллага нь бие даасан автономи эдлэхийн хамт төсвийн байгууллагатай шууд адилтгашгүй бусад онцлогуудтай бөгөөд энэ нь түүний өргөжин тэлж байгаа нийгэм, соёл, эдийн засгийн олон талт үндсэн чиг үүргээр илэрч байна. Анх үүсгэн байгуулах үед төрийн, хувийн, эсвэл холимог өмчид түшиглэсэн байх боловч үйл ажиллагааныхаа явцад нийтийн өмчит субьект болж хараат бусаар ажиллах шаардлагатай. Үүнийг хангах үндсэн нөхцөл нь түүний өмч хөрөнгө, санхүүжилтийн бие даасан, хараат бус байдал юм. Энэ нь дээд боловсролын санхүүжилтийн зарчим, үүнтэй холбогдох өвөрмөц харилцааг зохицуулсан тусгай хуулийг батлан хэрэгжүүлэх үндэслэл болно.
Хоёр. Хуулийн төслийн бүтэц, зохицуулах
харилцаа, хамрах хүрээ
Хуулийн зорилго: Энэхүү хууль нь дээд боловсролыг олон улсын нийтлэг жишигт хүргэхэд шаардагдах санхүүжилтийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх, хуваарилалт, зарцуулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх, иргэдийн дээд боловсролыг чанартай эзэмших эрхийг баталгаажуулахад холбогдох харилцааг зохицуулна. Оюутны сурах боломжийг нэмэгдүүлэх, дэмжихдээ сурлагын амжилт, авъяас, чадварыг урамшуулах, хөгжүүлэх, хөгжлийн бэрхшээлтэй, орлого багатай элсэгчдийг тэгш хамрах, санхүүгийн тусламж дэмжлэг үзүүлэх эх үүсвэрийг олшруулах, суралцагч нь өөрийн сонирхол хэрэгцээнд нийцсэн хичээл, хөтөлбөрийг сонгоход төлбөрөө хуваарилах замаар чанарын хяналтанд оролцох боломжийг нэмэгдүүлэхийг зорино. Суралцагчдыг дэмжсэн дээрх зохицуулалтын зэрэгцээ сургуулийг санхүүжүүлэх олон эх үүсвэрийг баталгаажуулан, суралцагчдад шаардлагатай үйлчилгээг нийлүүлэхэд хувийн хэвшлийн оролцоог урамшуулж сургалтын орчныг сайжруулснаар дээд боловсролын нийгэм, эдийн засгийн өгөөжийг нэмэгдүүлэх, нийгмийн үнэт зүйлсийг бэхжүүлэх нөхцлийг бүрдүүлнэ.
Эдгээр зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд энэ хуулиар төрөөс дээд боловсролын байгууллагыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, ийнхүү санхүүжүүлэх, дэмжлэг үзүүлэхэд бусад талын оролцоог урамшуулахтай холбогдсон дараах харилцааг зохицуулна. Үүнд:
1. Хуулийн зохицуулах хүрээнд хамаарах үндсэн субъектүүд
Энэхүү хууль нь нэн түрүүнд дараах нийгмийн бүлэг, байгууллагын хоорондын болон бусад талтай харилцах харилцааг хамарна. Үүнд: (1) Монгол Улсын дээд боловсролын байгууллагад суралцаж буй Монгол Улсын иргэд, (2) гадаадад суралцаж буй болон суралцаж төгсгөсөн Монгол Улсын иргэд, (3) Монгол Улсад гадаадаас ирж суралцагчид, (4) Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж буй дээд боловсролын сургалтын байгууллага, (5) дээд боловсролыг санхүүжүүлэх ажлыг эрхлэх, зохицуулах, зуучлах, сурталчлах чиг үүрэг бүхий байгууллага, (6) дээд боловсролыг санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтаар дэмжих, суралцагчдад үйлчилгээ үзүүлэх байгууллага, иргэд.
2. Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд дараах зарчмыг баримтална:
• Дээд боловсролын үр шимийг хүртэгчид нь тэнцвэртэй хариуцлага хүлээж, зардлыг хуваалцах,
• Санхүүжилтийн механизм нь чанарын шалгаруулал, өрсөлдөөнийг дэмжиж байх,
• Санхүүгийн дэмжлэг нь түүнийг хүртэгчийн хяналтанд байж, сонголт хийх эрхийг баталгаажуулах,
• Санхүүгийн дэмжлэг нь түүнийг хүртэгчийн сурах, эзэмшсэн мэдлэг чадвараа үр дүнтэй хэрэглэх боломж чадвартай нийцэж байх,
• Суралцагчдад зориулсан зээлийн нөхцөл нь хамгийн бага дарамттай, нийгмийн үр өгөөжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн байх.
3. Зохицуулах үндсэн асуудал
- Олон улсын хэмжээнд нийтлэг тогтсон эрдмийн эрх чөлөө, их сургуулийн бие даасан байдлыг хангах хэм хэмжээг зарчим болгон дээд боловсролын байгууллага (сургууль)-ын үйл ажиллагаанд шаардлагатай өмч хөрөнгө, санхүүжилтийг сургууль бие даан захиран зарцуулах эрх мэдлийг дараах байдлаар өргөжүүлнэ. Үүнд: Сургууль нь түүнд шилжүүлсэн өмч хөрөнгө, санхүүгийн эх үүсвэрийг чиг үүргийнхээ дагуу хуулийн хүрээнд бие даан захиран зарцуулна. Сургуулийн мэдэлд шилжүүлсэн газар, үл хөдлөх болон бусад хөрөнгө нь халдашгүй бөгөөд түүнийг хураан авах, ашиглалтыг өөрчлөхийг хориглоно. Сургууль нь өөрийн үндсэн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхэлж, хөрөнгө босгох, ашигтай хувьцааг эзэмших хөрөнгө оруулалт хийх эрхтэй байна.
- Сургуулийн санхүүжилт нь олон эх үүсвэртэй байна. Төрөөс тогтоосон шаардлага хангасан сургуулийн урсгал зардлын тодорхой хувийг улсын төсвөөс шууд болон өрсөлдөөнт шалгаруулалтын дүнг үндэслэн санхүүжүүлнэ. Шууд санхүүжилт нь төрийн өмчийн сургуулийн тогтмол зардалтай холбоотой бол өрсөлдөөнт санхүүжилт нь өмчийн хэлбэрийг ялгаварлалгүй чанартай, ач холбогдолтой хөтөлбөр, төслийг дэмжихэд чиглэнэ. Ийнхүү санхүүжүүлэхэд зориулан улсын төсвөөс олгох хөрөнгийн хэмжээ нь дээд боловсролын нийт орлогын 20-иос багагүй хувьтай тэнцэхээр байна. Бусад эх үүсвэр нь гэрээт судалгааны ажил, туршилт, зөвлөгөө, сургалтын төлбөр, үйлчилгээний хураамж, эзэмшсэн хувьцааны ногдол ашиг, бэлэг, хандив, хөрөнгө оруулалтын орлого зэргээс бүрдэнэ. Аж ахуйн нэгжээс сургуулиудад орлого олох эх үүсвэр болгон хүүгүйгээр шилжүүлсэн хөрөнгө (endowment)-ийг сургуулийн ашиглаж байх хугацаанд татвараас чөлөөлнө.
- Төрөөс шууд санхүүжилт авах сургууль нь энэхүү хөрөнгийг үр ашигтай зарцуулах чадавхи, боломжоо илтгэн харуулсан байна. Тухайлбал, үйл ажиллагаандаа чанарын хөндлөнгийн үнэлгээ (олон улсын нэр хүндтэй байгууллагын болон хөтөлбөрийн магадлан итгэмжлэл) хийлгэсэн, төгсгөгчдийнх нь ажил эрхлэлт өсөн нэмэгдсэн, суралцагчдын сурлагын үнэлгээний бодитой байдал, шийдвэр гаргах үйл явцын ил тунгалаг байдлыг хангасан, суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг тусламж, ажлын байр, хөдөлмөр эрхлэлтийн талаар мэдээлэл хүргэх, сурталчлах, зуучлах ажлыг хариуцан гүйцэтгэх чиг үүрэг бүхий алба, нэгжийн үйл ажиллагаа нь тогтворжсон, удирдлага-бүртгэлийн найдвартай систем бүрдүүлсэн, сургуулиасаа оюутандаа тэтгэлэг тусламж үзүүлэх тогтсон системтэй байвал зохино. Төрөөс санхүүжилт авах сургууль нь сургалтын төлбөрийн хэмжээг аль болох тогтвортой байлгах, зайлшгүй нэмэгдүүлэх тохиолдолд инфляцийн төвшнөөс хэтрүүлэхгүй байх үүрэг хүлээнэ.
- Төрөөс дээд боловсролын тодорхой хөтөлбөр, төслийг өрсөлдөөнөөр шалгаруулан санхүүжүүлэх хөрөнгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлнэ. Үүнд улс орны хөгжлийн стратегид нийцсэн, дээд боловсролын шинэчлэлийн загвар болох санаачилга, эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд онцгой эрэлт үүсгэж буй мэргэжлийн чиглэлийг хөгжүүлэх, төлөвлөсөн үр дүнд хүрэх баталгаа бүрдүүлсэн байдлыг харгалзан үзнэ.
- Энэ хуулийн дагуу санхүүжилт, санхүүгийн дэмжлэг авсан бүх сургууль төсвийн зарцуулалтын дэлгэрэнгүй тайланг нийтэд ил байлгана.
- Дээд боловсролын суралцагчдад төрөөс үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг нь тэдний сурлагын амжилт, авъяас чадвар, нийтийн эрх ашгийн төлөө зориулсан хүчин зүтгэлийг үнэлж, урамшуулсан, хөгжлийн бэрхшээл, орлогын байдлыг харгалзсан, сургалтын төлбөр, суралцах хугацааны амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэхэд чиглэсэн байна. Мөн улс орны хөгжилд эрэлт өндөртэй мэргэжлээр тодорхой болзол нөхцлийн дагуу ажиллах гэрээ байгуулсан суралцагчдад төрөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлнэ. Төрөөс суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг нь (а) онцгой тэтгэлэг (сургалтын болон амьжиргааны нийт зардлаас гадна эрдэм шинжилгээний ажилд оролцох, шинжлэх ухааны мэдээлэл авах хэрэгцээг хангах зориулалттай), (б) урамшуулалт болон нэрэмжит тэтгэлэг (сургалтын болон амьжиргааны зарим зардлыг санхүүжүүлэх), (в) үндэсний тэтгэлэг (сургалтын зардлын тодорхой хувийг санхүүжүүлэх), (г) тэтгэмж (орлого багатай, хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчдын амьжиргааны зардлын тодорхой хувийг санхүүжүүлэх), (д) сургалтын зээл (эх үүсвэр, суралцах хугацааны хүүг төрөөс баталгаажуулсан), (е) нэг удаагийн шагнал, урамшуулал (гадаадын нэр хүндтэй сургуульд төсвийн дэмжлэг авалгүй суралцаж төгсгөөд үр бүтээлтэй ажиллаж буй иргэн, онцгой амжилт гаргасан суралцагчид) зэрэг хэлбэртэй байна.
- Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авах суралцагчдад дараах нийтлэг шаардлага тавина: (i) тэтгэлэг авах суралцагчид нь сурах өндөр чадвараа илтгэн харуулсан, бусдаас онцгой амжилт үзүүлсэн, Монгол Улсыг төлөөлөн энхийг сахиулах зэрэг тусгай албанд хүчин зүтгэсэн, нийтийн тусын тулд сайн дурын хөдөлгөөнд биечлэн оролцож алслагдсан нутаг оронд ажилласан байх; (ii) хөгжлийн бэрхшээлтэй, орлого багатай суралцагчдад хөнгөлөлтийн тусламж, тэтгэмж олгох; (iii) сургалтын зээл, хөнгөлөлттэй тусламж авах суралцагчид нь шаардлагатай зардлын өөрийн хариуцах хэсгийг төлөх бусад эх үүсвэрийг бүрдүүлсэн байх; (iv) тодорхой мэргэжлийн чиглэлээр, тогтоосон газар нутагт ажиллах гэрээ байгуулах суралцагч нь сургалтын хөтөлбөрийг бүрэн эзэмших чадвараа илтгэн харуулж, гэрээний нөхцлийг хүлээн зөвшөөрсөн байх шаардлагатай.
- Суралцагчдад олгох сургалтын зээлийн нийт хэмжээ нь суралцах хугацааны сургалтын төлбөр, амьжиргааны зардлын нийлбэрээс хэтрэхгүй байна. Зээлийн эх үүсвэр, хүүгийн баталгааг улсын төсвөөс хариуцаж, зээл авсан суралцагч сургуулиа төгсгөснөөс хойш орлогын хэмжээ нь Засгийн газраас тогтоосон цалингийн доод хэмжээг 3 дахин нэмэгдүүлж тооцсоноос илүү гарах үеэс эхлэн амьжиргаанд нь ноцтой дарам үүсгэхгүйгээр суутгал хийх замаар нөхөн төлүүлэхээр журамлана. Чингэхдээ зээлийг эргэн төлүүлэхээс илүүгээр суралцагчдын сонголтыг чиг зорилготой болгох, эзэмшсэн мэргэжлээрээ хөдөлмөр эрхлэх, бүтээмжээ дээшлүүлэхийг урамшуулах хөшүүрэг болгоход анхаарна.
- Суралцагчдын сургалтын төлбөрт зориулан олгосон тэтгэлэг, тэтгэмж, урамшууллын хэмжээгээр холбогдох байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийн татвар ногдох орлогыг хорогдуулж тооцно. Дээд боловсролын суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн бус дэмжлэг нь суралцаж буй мэргэжлийн чиглэлээр интерншип (мэргэжлийн дадлага) хийх нөхцлөөр хангуулах, цагийн хөдөлмөр эрхлэх, суралцах хугацаандаа номын сан, байр, хоолны газар, ном бичиг хэргийн дэлгүүр, угаалга цэвэрлэгээний газар, биеийн тамир, спортын заал, соёлын үйлчилгээ, тээвэр, эмнэлэгт хөнгөлөлттэй үйлчлүүлэх зэрэг хэлбэртэй байна. Эдгээр үйлчилгээг суралцагчдад хөнгөлөлттэй хүргэх байгууллагыг төрөөс татварын бодлогоор дэмжинэ. Дээд боловсролын өдрийн ангийн суралцагчдын эрүүл мэндийн даатгалыг төрөөс хариуцна.
- Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад төрөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээг Сургалтын төрийн сан эрхлэн гүйцэтгэнэ. Тус сан нь тэтгэлэг, тэтгэмж, тусламж, сонгон шалгаруулсан хөтөлбөр төслийг холбогдох хуваарь, гэрээ, шийдвэрийн дагуу санхүүжүүлэх, хэрэгжилтэд хяналт тавих, зарцуулалт, үр дүнд үнэлгээ хийх, дүгнэлт гаргах, түүнд үндэслэн санхүүгийн болон зээлийн менежмент хийх (шалгуур боловсруулах, банкийг сонгох, нөхцлийг тохиролцох, эргэн төлүүлэх) чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ. Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авсан суралцагчдын бүртгэл, мэдээллийн санг Сургалтын төрийн сан хөтөлнө.
- Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн төлөвлөлт, хуваарилалтыг Засгийн газраас тогтоосон журмын дагуу боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хариуцна.
- Суралцагчдад төрөөс үзүүлэх үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийг бэлэн бус тооцоогоор цахим бүртгэл-картын систем ашиглан зориулалтын дагуу зарцуулахаар зохицуулна. Мөн зарим хэсгийг тодорхой зориулалтаар ашиглах ваучер хэлбэрээр олгож болно.
Дээд боловсролын санхүүжилт, оюутны сургалтын тэтгэлэг, нийгмийн баталгааны тухай шинэ зохицуулалттай уялдуулан дараах хориглолт, хязгаарлалтыг тогтооно:
- Сургууль нь үйл ажиллагаа нь нээлттэй биш, хөрөнгө орлогын эх үүсвэр нь тодорхойгүй, архи, согтууруулах бодис, хүн ам, байгаль орчинд халтай үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхэлдэг байгууллагыг сурталчлах, дэмжих, тэдний хувьцааг худалдан авах, тэднээс тусламж, хандив авахыг хориглоно.
- Сургуулиуд улс төр, шашны зорилготой тусламж, хандиваас татгалзаж, улс төрийн намыг хөрөнгө, үйл ажиллагаагаар дэмжихгүй.
- Төрөөс оюутан суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг, түүнийг хөнгөлөх чөлөөлөх агуулгатай сонгуулийн амлалт өгөхийг хориглоно.
- Сургалтын төрийн сангаас олгосон зээлийг хөнгөлөх, чөлөөлөх шийдвэрийг зөвхөн хуулиар тогтооно.
Гурав. Хуулийн төсөл батлагдсанаар бий болох нийгэм, эдийн засгийн үр дагавар
Хууль батлагдсанаар дараах эерэг үр дагавар гарна:
• Дээд боловсролын сургалтын байгууллагуудын санхүүжилтийн эх үүсвэр, бие даасан байдал баталгаажиж, үйл ажиллагаанд нь чанарын тогтвортой ахиц гаргах боломж бүрдэнэ.
• Суралцагчид суралцах үндсэн зорилгодоо төвлөрөх, сурлагадаа ахиц гаргах, мэргэжил боловсролыг чанартай эзэмших боломж нь баталгаажна. Сургалтын төлбөрөө төлөх, амьжиргаандаа шаардлагатай орлогыг нэмэгдүүлэхэд авах тусламж дэмжлэгийн хүртээмж, хэмжээ нэмэгдэнэ.
• Суралцагч сонголтоороо чанарын хяналтын үр нөлөөг дээшлүүлэх, ирээдүйд эрхлэх хөдөлмөр, үйл ажиллагаандаа нийцүүлэн хичээл, сургалтын төлөвлөлтөө зохицуулах, боловсролын нийцийг сайжруулах боломж дээшилнэ.
• Дээд боловсролыг дэмжих, суралцагчдад шаардлагатай нийгмийн үйлчилгээг хөнгөлөлттэй хүргэхэд аж ахуйн нэгж, байгууллага, ард иргэдийн идэвх, санаачилга нэмэгдэнэ. Бэлэглэл, хандив (philanthropy)-ын соёл, хандлага бэхжиж, иргэд бие биедээ дэмжлэг үзүүлэх, харилцан туслах явдлыг урамшуулах уур амьсгал, нөхцөл бүрдэнэ.
• Дээд боловсролын суралцагчдын сурах боломж нөхцөл сайжирч, тэдэнд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх хөрөнгийн эх үүсвэр (эргэн төлөгдөх зээл) нэмэгдэнэ. Зээлийн хариуцлага (credit record)-ын тогтолцоог хэвшүүлэх, хариуцлага хүлээх, итгэл даах хандлагыг төлөвшүүлж, нийгмийн итгэлцэл, иргэншүүлэх үйл явцад ахиц гарна.
Хуулийг хэрэгжүүлэх шатанд санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын тухай шийдвэр гаргах үйл явцыг холбогдох талуудын оролцоо, хяналттай, чанарын үнэлгээг бодитой болгох замаар болзошгүй сөрөг үр дагавар, эрсдлээс сэргийлэх шаардлагатай. Энэ зохицуулалтыг бүрэн хэрэгжүүлээгүй тохиолдолд тэтгэлэг, тэтгэмж, тусламж нь сурлагын амжилт, чанарыг бус, хуурамч үнэлгээ, чанаргүй үйлчилгээг даамжруулах хэрэгсэл болох уршигтай. Татвар, бүртгэлийн байгууллагын үйл ажиллагааг жигдрүүлээгүй тохиолдолд татвараас зугтаах, худал мэдээлэх оролдлого нэмэгдэж болзошгүй. Хариуцлагын тогтолцоог бүрэн хэвшүүлж, ашиг сонирхлын зөрчлийг арилгах хяналтын механизм бүрдүүлэхгүй бол хариуцлага эзэнгүйдэх, хөрөнгө шамшигдах, итгэлцэл алдагдах эрсдэлтэй.
Хуулийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах нэмэлт хөрөнгийг сургуулийн шууд санхүүжилт, хөтөлбөр, төслийн өрсөлдөөнт санхүүжилтэд улсын төсвөөс зарцуулах хэмжээг дээд боловсролын нийт орлогын 20%-д хүргэх, сургалтын төлбөрөөс сургуулиудын цуглуулах орлогын мөнгөн дүнг нэмэгдүүлэхгүй, харин санхүүгийн дэмжлэгийн хэмжээ, хамрах суралцагчдын тоог өсгөж, сургуулиудын өөрийн орлогын хувийн жинг ихэсгэхээр тусгасан заалтуудад нийцүүлэн тооцно. Үүнд боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас аттестатчилсан сургуульд зохих журмын дагуу элсэн суралцаж буй өдрийн ангийн суралцагчдад олгох үндэсний тэтгэлэгийг Хүний хөгжлийн сангийн хөрөнгөнөөс санхүүжүүлэх, Сургалтын төрийн сангаар дамжуулан олгож буй тэтгэлэг, тэтгэмжид зориулсан улсын төсвийн эх үүсвэрийн хэмжээг бууруулалгүй, аажмаар нэмэгдүүлэх, төрийн өмчийн сургуулиудад олгож буй тогтмол зардлын санхүүжилтийг үргэлжлүүлэх чиглэл баримтална. Энэ бүхний дүнд хуулийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай улсын төсвийн эх үүсвэрийг үе шаттай бүрдүүлэх боломжтой.
Цаашид сургуулиудын чанарын өрсөлдөөн, суралцагчдын сонголт сайжирч, сургуулийн өөрийн орлогын хэмжээ нэмэгдэхийн хэрээр сургалтын төлбөрөөс хамаарах хамаарал багасч, нэг суралцагчид зарцуулах зардлын хэмжээ өсөх болно.
Дөрөв. Хуулийн төсөл батлагдахтай холбогдон нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн талаар
Хуулийн төсөлтэй уялдан дараах хуулиудад холбогдох нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай. Үүнд:
Иргэний хуульд: Нийтийн өмчид суурилсан, бие даасан автономи эрх бүхий хуулийн этгээдийн эрх зүйн байдлыг тодотгосон нэмэлт, өөрчлөлтийг оруулах;
Боловсролын тухай болон Дээд боловсролын тухай хуульд: Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын санхүүжилтийн шинэ эх үүсвэр (Endowment, Investment), хувьцаанаас ашиг орлого олох боломжийг хуульчлах, санхүүгийн бие даасан байдлыг өргөтгөх, санхүүгийн дэмжлэг, тусламж, хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал хариуцсан нэгж байгуулах; Чанарын үнэлгээний бие даасан тогтолцоо бүрдүүлэх; Өрсөлдөөнт санхүүжилтийн сан, түүний хөрөнгийн эх үүсвэр;
Төрийн албаны тухай хуульд: Төрийн албан хаагчийн хүүхдийн сургалтын төлбөрт үзүүлж буй тусламжийн агуулга, хэлбэрийг өөрчлөх, чингэхдээ хууль батлагдах үед төрөөс дэмжлэг авч байсан суралцагчдын санхүүжилтийг сургуулиа төгстөл нь үргэлжлүүлэх;
Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуульд: Нийтийн өмчит сургууль гэсэн заалтыг нэмж оруулах;
Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуульд: Оюутанд зориулсан үйлчилгээ, боловсролд зориулсан хандив, хөрөнгө оруулалтыг татвараас чөлөөлөх, хөнгөлөлт үзүүлэх;
Компанийн тухай хуульд: Компани нь өөрийн эрхэлж буй үйл ажиллагааны чиглэлээр суралцагчдыг үйлдвэрлэл, үйлчилгээний нөхцөл байдал, шаардлагатай танилцуулах тодорхой тооны дадлагажигчийн ажлын байр байнга ажиллуулах тухай заалт нэмэх;
Хөдөлмөрийн тухай хуульд: 25-аас олон ажилтантай ажил олгогч нь өөрийн эрхэлж буй үйл ажиллагааны чиглэлээр суралцагчдыг үйлдвэрлэл, үйлчилгээний нөхцөл байдал, шаардлагатай танилцуулах тодорхой тооны дадлагажигчийн ажлын байр байнга ажиллуулах талаарх заалтыг нэмж оруулах;
Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуульд: Хөдөлмөр эрхлэлтийн орон нутгийн байгууллага хамрах тойрогтоо байрлах дээд боловсролын сургалтын байгууллагын хөдөлмөр зуучлах нэгжийг ажлын байр, төгсгөгчдийн ажил эрхлэлтийн тухай мэдээллээр хангаж, оюутан суралцагчдыг цагаар хөдөлмөр эрхлэхэд зуучлах, нийтийг хамарсан ажилд оролцуулахад дэмжлэг үзүүлэх үүрэгтэй гэсэн заалт нэмэх;
Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуульд: Оюутны эрүүл мэндийн даатгалыг суралцах хугацаанд нь төрөөс хариуцах;
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд: Нам, эвслийн сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт улсын төсвийн хөрөнгөөр тусламж өгөх, сургалтын аливаа зээлийг хөнгөлөх, чөлөөлөхтэй холбогдсон амлалт тусгахыг хориглох.
ХУУЛЬ САНААЧЛАГЧ
--------------------000---------------------
ТӨСӨЛ
МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ
ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН САНХҮҮЖИЛТ, СУРАЛЦАГЧДЫН
ТЭТГЭЛЭГ, ТЭТГЭМЖ, НИЙГМИЙН БАТАЛГААНЫ ТУХАЙ
| 2010 оны .....дугаар сарын …. өдөр | Улаанбаатар хот |
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ
1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт
1.1. Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, дээд боловсрол эзэмших суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох, тэдний нийгмийн баталгааг хангахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.
2 дугаар зүйл. Дээд боловсролын санхүүжилт,
суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн
баталгааны тухай хууль тогтоомж
2.1. Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль тогтоомж нь энэ хууль болон хууль тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ.
2.2. Энэхүү хууль нь Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад болон гадаадад дээд боловсрол эзэмшихээр суралцаж байгаа болон суралцаж төгсгөсөн Монгол Улсын иргэн, түүнчлэн гадаад орноос Монгол Улсад суралцагчид санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, тэдний нийгмийн баталгааг хангах, дээд боловсролын сургалтын байгууллагыг санхүүжүүлэх, хөрөнгө оруулалт хийх, энэ ажлыг эрхлэх, зохицуулах, зуучлах, сурталчлах чиг үүрэг бүхий байгууллага, дээд боловсролыг санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтаар дэмжих, байгууллага, иргэдээс суралцагчдад үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагааны нийтлэг зарчим, хэм хэмжээг тодорхойлно.
2.3. Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө.
3 дугаар зүйл. Хуулийн нэр томъёоны тодорхойлолт
3.1. Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:
3.1.1 “Дээд боловсролын сургалтын байгууллага” гэж Боловсролын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлд тодорхойлсон байгууллагыг;
3.1.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын “суралцагч” гэж Дээд боловсролын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлд тодорхойлсон этгээдийг;
3.1.3. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын “сургалтын төлбөр” гэж Боловсролын тухай хуулийн 34, 36 дугаар зүйлд заасан эрх бүхий байгууллагаас тогтоосон суралцагчийн төлөх төлбөрийн хэмжээг;
3.1.4. “Сургалтын тэтгэлэг” гэж суралцагчийн сургалтын төлбөр, суралцах, судалгааны ажилтай холбогдох бусад зардлыг санхүүжүүлэхэд зориулан буцалтгүй олгох мөнгөн шагналыг;
3.1.5. “Сургалтын тэтгэмж” гэж дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчийн амьжиргааны зардалд зориулан олгох буцалтгүй тусламжийг;
3.1.6. “Сургалтын зээл” гэж Дээд боловсролын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд заасан журмын дагуу элсэн суралцаж буй иргэдийн сургалтын төлбөр, суралцах хугацаанд нь амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэхэд зориулан хөнгөлөлттэй нөхцлөөр олгох зээлийг.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН САНХҮҮЖИЛТ, СУРАЛЦАГЧДЫН
СУРГАЛТЫН ТЭТГЭЛЭГ, ТЭТГЭМЖИЙН ТОГТОЛЦОО
4 дүгээр зүйл. Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад
санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд баримтлах зарчим
4.1. Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд дараах зарчмыг баримтална:
4.1.1 Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх үүргийг төр, суралцагч, ажил олгогчид, дээд боловсролын сургалтын байгууллага хуваалцах;
4.1.2. Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа нь чанарын шалгаруулалт, шударга өрсөлдөөнийг дэмжиж байх;
4.1.3. Суралцагч нь өөрт олгогдсон санхүүгийн дэмжлэгийг зориулалтын дагуу чанартай үйлчилгээг сонгож ашиглах боломжтой байх;
4.1.4. Санхүүгийн дэмжлэг нь суралцагчийн амжилттай сурах, эзэмшсэн мэдлэг, чадвараа үр дүнтэй ашиглах боломж чадварт нийцэж байх;
4.1.5. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага болон суралцагчдад зориулсан зээлийн нөхцөл нь хөнгөлөлттэй, нийгмийн үр өгөөжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн байх.
4.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь эрдмийн эрх чөлөөг хэрэгжүүлэх, үндсэн үйл ажиллагааныхаа бие даасан байдлыг хангахад шаардлагатай өмч хөрөнгө, санхүүжилтийг захиран зарцуулах талаар дараах эрхийг эдэлнэ:
4.2.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад шилжүүлсэн өмч хөрөнгө, санхүүгийн эх үүсвэрийг чиг үүргийнхээ дагуу хуулийн хүрээнд бие даан захиран зарцуулна;
4.2.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын мэдэлд шилжүүлсэн газар, үл хөдлөх болон бусад хөрөнгө нь халдашгүй бөгөөд түүнийг хуульд зааснаас бусад тохиолдолд хураан авах, зориулалтыг өөрчлөхийг хориглоно;
4.2.3. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь өөрийн үндсэн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхэлж, хөрөнгө босгох, ашигтай хувьцааг эзэмших хөрөнгө оруулалт хийх эрхтэй байна.
4.3. Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааг хангах үйл ажиллагаа нь дараах хориглолт, хязгаарлалтыг зөрчиж болохгүй:
4.3.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь үйл ажиллагаа нь нээлттэй биш, хөрөнгө орлогын эх үүсвэр нь тодорхойгүй, согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис, хүн, байгаль орчинд халтай үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхэлдэг байгууллага, аж ахуйн нэгжээс хандив, тусламж авах, тэднийг сурталчлах, дэмжих, хувьцааг нь худалдан авахыг хориглоно.
4.3.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь улс төр, шашны эрх ашигт үйлчлэх нөхцөлтэй тусламж, хандив авах, улс төрийн намыг хөрөнгө, үйл ажиллагаагаар дэмжиж ажиллахыг хориглоно.
4.3.3. Суралцагчдад төрөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, түүнийг хөнгөлөх, чөлөөлөх, хүчингүй болгох агуулгатай сонгуулийн амлалт өгөхийг хориглоно.
5 дугаар зүйл. Дээд боловсролын санхүүжилт
5.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын санхүүжилт нь дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ:
5.1.1. үүсгэн байгуулагчаас шилжүүлсэн хөрөнгө;
5.1.2. улсын төсөв;
5.1.3. эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын санхүүжилт;
5.1.4. сургалтын төлбөр;
5.1.5. гэрээт ажил үйлчилгээ, аж ахуйн бусад үйл ажиллагааны орлого;
5.1.6. аж ахуйн нэгжээс хүүгүй шилжүүлсэн хөрөнгө (endowment)-ийг эргэлтэнд оруулсан болон хувьцаа борлуулсны орлого;
5.1.7. аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн хандив, бэлэг;
5.1.8. зээл;
5.1.9. эзэмшсэн хувьцааны ногдол ашиг;
5.1.10. бусад эх үүсвэр.
5.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь бүх орлогоо санхүүгийн нэгдсэн тайланд тусгаж, зориулалтын дагуу ашиглана.
5.3. Дээд боловсролын санхүүжилтэд дараах зориулалтаар улсын төсвөөс зарцуулах хөрөнгийг Засгийн Газрын тусгай сангийн тухай хуульд заасан санд төвлөрүүлэн хуваарилж зохицуулна:
5.3.1. Төрийн өмчийн дээд боловсролын сургалтын байгууллагын тогтмол зардал, Боловсролын тухай хуулийн 43.1.4–т заасан зардлыг санхүүжүүлэхэд зарцуулах хөрөнгө;
5.3.2. Засгийн газраас тодорхойлсон чиглэл, шаардлагад нийцүүлэн сонгон шалгаруулсан хөтөлбөр, төсөл;
5.3.3. Засгийн газраас тогтоосон журмын дагуу суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгт зориулан улсын төсвөөс хуваарилсан хөрөнгө;
5.3.4. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын багш нарын мэргэшлийг дээшлүүлэх, давтан бэлтгэх зардал.
5.4. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад энэхүү хуулийн 5.3.1, 5.3.2 – т заасан зориулалтаар улсын төсвөөс санхүүжүүлэх хөрөнгийн хэмжээ нь дээд боловсролын нийт орлогын 20 хувиас багагүй байна.
5.5. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын үндсэн чиг үүргээ гүйцэтгэхэд шаардлагатай зориулалтын барилга байгууламж, техник, тоног төхөөрөмжийг бүрдүүлэх, шинэчлэх, өргөтгөхтэй холбогдох хөрөнгө оруулалтын үүргийг үүсгэн байгуулагч хариуцна.
5.6. Төрийн өмчийн дээд боловсролын байгууллагын үндсэн хөрөнгийг бүрдүүлэх, шинэчлэх, өргөтгөхтэй холбогдох хөрөнгө оруулалтыг улсын төсвөөс санхүүжүүлнэ.
5.7. Энэ хуулийн дагуу санхүүжилт, санхүүгийн дэмжлэг авсан дээд боловсролын сургалтын бүх байгууллага жил бүр санхүүгийн аудитын үнэлгээ хийлгэж, хөрөнгийн зарцуулалт, үр дүнгийн тайланг нийтэд ил байлгана.
5.8. Энэ хуулийн 5.3.2 – т заасан нөхцлөөр санхүүжүүлэх дээд боловсролын сургалтын байгууллагыг сонгон шалгаруулахад дараах шаардлагыг харгалзана:
5.8.1. Энэхүү хөрөнгийг үр ашигтай зарцуулах бүтэц, хариуцлагын тогтолцоо бүрдүүлсэн, үйл ажиллагааныхаа чанарын төвшинд хөндлөнгийн үнэлгээ хийлгэж баталгаажуулсан,
5.8.2. Төгсгөгчдийнх нь ажил эрхлэлт өсөн нэмэгдсэн,
5.8.3. Суралцагчдын сурлагын үнэлгээний бодитой байдал, шийдвэр гаргах үйл явцын ил тод байдлыг хангасан,
5.8.4. Суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, ажлын байр, хөдөлмөр эрхлэлтийн талаар мэдээлэл хүргэх, сурталчлах, зуучлах ажлыг хариуцан гүйцэтгэх чиг үүрэг бүхий алба, нэгжийн үйл ажиллагаа нь тогтворжсон,
5.8.5. Удирдлагын мэдээлэл, бүртгэлийн тогтолцоо бүрдүүлсэн,
5.8.6. Өөрийн сургуулийн суралцагчид тэтгэлэг, тусламж үзүүлэх тогтолцоотой,
5.8.7. Суралцагчидтай сургалтын төлбөр, хураамжийг төлөх гэрээний хариуцлага хүлээх тогтолцоо хэвшсэн,
5.8.8. Дээд боловсролын үйлчилгээний чанарыг сургалтын бусад байгууллагатай харилцан хүлээн зөвшөөрч кредитийг дүйцүүлэх, шилжүүлэх, харилцан тооцох талаар нэгдсэн бүртгэл, зохицуулалтад хамрагдсан,
5.8.9. Сургалтын төлбөрийн хэмжээг тогтвортой байлгах, зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд инфляцийн төвшнөөс илүүгээр нэмэгдүүлэхгүй байх үүргийг хэрэгжүүлэхээ баталгаажуулсан,
5.8.10. Сургалтын төлбөр хийх нөхцлийг уян хатан байлгах боломж бүрдүүлсэн.
5.9. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь эдийн засаг, санхүү, нягтлан бодох бүртгэл, суралцагчдын сургалтын төлбөр, тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгаатай холбогдох мэдээллийн цахим сантай байх бөгөөд мэдээлэл нь олон нийтэд нээлттэй, ил тод байна.
6 дугаар зүйл. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын
суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох, нийгмийн
баталгааг хангах зорилго
6.1. Төрөөс дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох, тэдний нийгмийн баталгааг хангах нь дараах зорилгыг хэрэгжүүлэхэд чиглэнэ:
6.1.1. Суралцагчид чанартай боловсрол, мэргэжил эзэмшихэд шаардлагатай хөрөнгийн дэмжлэг, урамшуулал, нийгмийн үйлчилгээний олон төрлийн эх үүсвэрийг бий болгох,
6.1.2. Орлого багатай, өнчин, хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчдад зохих тэтгэмж олгох замаар тэдний сурах, судалгаа шинжилгээний ажил эрхлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх,
6.1.2. Дээд боловсролын чанар, үр ашгийг дээшлүүлэх.
7 дугаар зүйл. Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авах суралцагчдад
тавих нийтлэг шаардлага
7.1. Сургалтын тэтгэлгийг дараах шаардлагын аль нэгийг хангасан суралцагчид олгоно:
7.1.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагч элсүүлэх шаардлагыг хангасан, сургалтын хөтөлбөрийг бүрэн эзэмших чадвараа илтгэн харуулсан, бусдаас онцгой амжилт үзүүлсэн,
7.1.2. Монгол Улсыг төлөөлөн энхийг сахиулах зэрэг тусгай албанд хүчин зүтгэсэн, нийтийн тусын тулд сайн дурын хөдөлгөөнд биечлэн оролцож алслагдсан нутагт ажилласан;
7.1.3. Тодорхой мэргэжлийн чиглэлээр суралцаж, тогтоосон газар нутагт ажиллах гэрээний нөхцлийг хүлээн зөвшөөрсөн.
7.2. Сургалтын тэтгэмжийг дараах шаардлагыг хангасан суралцагчид олгоно:
7.2.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагч элсүүлэх шаардлагыг хангасан,
7.2.2. Хөгжлийн бэрхшээлийн төвшингээ мэргэжлийн байгууллагаар тогтоолгосон,
7.2.3. Орлогын хэмжээгээ холбогдох байгууллагаар тодорхойлуулж, баталгаажуулсан.
7.3. Улсын төсвийн санхүүжүүлэлттэй сургалтын хөнгөлөлттэй зээлийг дараах шаардлагыг хангасан суралцагчид олгоно:
7.3.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагч элсүүлэх шаардлагыг бүрэн хангасан,
7.3.2. Сургалтын хөтөлбөрийг бүрэн эзэмших чадвараа илтгэн харуулсан,
7.3.3. Суралцахад шаардагдах зардлын өөрийн хариуцах хэсгийг төлөх бусад эх үүсвэрийг бүрдүүлсэн.
7.4. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас гаргасан жагсаалтад хамрагдсан гадаадын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад хувийн зардлаар амжилттай суралцан төгсч эх орондоо ирээд тогтвор суурьшилтай, үр бүтээлтэй ажиллаж буй иргэнд суралцах хугацаандаа гаргасан зардлын тодорхой хувийг төрөөс буцаан олгож болно.
7.4.1. Гадаад орны дээд боловсролын сургалтын байгууллагад хувийн зардлаар суралцаж төгсгөсөн Монгол Улсын иргэнд сургалтын зардлын тодорхой хэсгийг буцаан олгох журмыг Засгийн Газар батална.
7.5. Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцах гадаадын иргэдэд тэтгэлэг, тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх нөхцөл, журмыг Монгол Улсын олон улсын гэрээ, хэлэлцээрт өөрөөр заагаагүй бол Засгийн газраас тогтооно.
8 дугаар зүйл. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын
суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн хэлбэр
8.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцагчдын сургалтын төлбөр, суралцах, судалгаа хийхтэй холбогдсон бусад зардал, суралцах хугацааны амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэх зориулалтаар олгох аливаа тэтгэлэг, тэтгэмж, мөнгөн урамшуулал, зээл нь санхүүгийн дэмжлэг мөн.
8.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад төрөөс үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийг төлөвлөх, хуваарилах, зарцуулах журмыг Засгийн Газар батална. Санхүүгийн дэмжлэгийг үргэлжлүүлэх эсэхийг суралцагчийн сурлагын амжилтыг үндэслэн шийдвэрлэнэ.
8.3. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдын сургалтын төлбөр, суралцахтай холбогдох бусад зардлыг санхүүжүүлэхэд зориулан улсын төсвөөс олгох тэтгэлэг нь онцлох, тусгай, үндэсний, нэрэмжит зэрэг хэлбэртэй байна.
8.3.1. Онцлох тэтгэлэг нь сургалт, эрдэм шинжилгээний ажилд онцгой амжилт гаргасан магистрант, докторантад олгох Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит цалин, бакалаврын зэргийн оюутанд олгох Засгийн Газрын нэрэмжит цалин байна.
8.3.2. Дээд боловсролын сургалтын аттестатчилагдсан байгууллагад зохих шалгуур үзүүлэлтийг ханган өдрийн ангид суралцаж буй суралцагчид сургалтын үндэсний тэтгэлэг олгоно. Хичээлийн нэг жилд олгох үндэсний тэтгэлэг нь 10 сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 50 хувьтай тэнцэх хэмжээтэй байна.
8.3.2.1. Үндэсний тэтгэлгийн эх үүсвэр нь Хүний хөгжлийн сангийн хөрөнгө байна.
8.3.3. Дээд боловсролын сургалтын аттестатчилагдсан байгууллагад сурлагын өндөр амжилт гарган суралцаж буй суралцагчид тухайн хичээлийн жилд урамшуулалт тэтгэлэг олгоно.
8.3.4. Монгол Улсыг төлөөлөн энхийг сахиулах зэрэг тусгай албанд хүчин зүтгэсэн, нийтийн тусын тулд сайн дурын хөдөлгөөнд биечлэн оролцож алслагдсан нутагт ажилласан иргэнд дээд боловсрол эзэмшихэд нь зориулан түүний сургалтын төлбөр, суралцах хугацааны амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэх хэмжээний тусгай тэтгэлэг олгоно.
8.3.5. Засгийн газраас тодорхойлсон мэргэжлийн чиглэлээр суралцаж, тогтоосон газар нутагт ажиллах гэрээний нөхцлийг хүлээн зөвшөөрсөн суралцагчдад сургалтын төлбөрийнх нь нийт хэмжээтэй тэнцэх тэтгэлгийг олгож болно.
8.4. Орон нутгийн мэргэжилтэй ажилтны хэрэгцээг хангах зорилгоор нутгийн захиргааны байгууллагаас дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад зориулсан санхүүгийн дэмжлэгийг олгож болно. Энэхүү дэмжлэгийн төрөл, хэмжээ, олгох нөхцөл, журмыг аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тогтооно.
8.5. Аж ахуйн нэгж, төрийн бус байгууллага, иргэд болон сургалтын байгууллага тодорхой нөхцөл, болзлыг хангасан суралцагчид өөрийн нэрэмжит тэтгэлэг олгож болно. Энэхүү тэтгэлэгийн болзол, нөхцлийг тэтгэлэг олгогч этгээд тогтооно.
8.6. Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч этгээд нь улс орны эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд нэн эрэлттэй мэргэжлээр дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцагчдад ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн тэтгэлэг олгоно.
8.6.1. Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн тэтгэлэгт хамруулах мэргэжлийн чиглэл, тэтгэлгийн тоо, тэтгэлэг олгох журмыг боловсролын болон ашигт малтмалын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална.
8.7. Дээд боловсрол эзэмшихээр суралцаж байгаа өнчин, хөгжлийн бэрхшээлтэй, орлого багатай суралцагчийн амьжиргааны зардалд зориулан улсын төсвөөс тэтгэмж олгоно.
8.8. Гадаад оронд дээд боловсрол эзэмшихээр суралцаж буй, энэ хуулийн 7.1.1-т заасан шаардлагыг хангасан Монгол Улсын иргэдэд Засгийн газраас тогтоосон журмын дагуу тэтгэлэг, хөнгөлөлттэй зээл олгож болно.
8.9. Суралцагчдад улсын төсөв, тусгай сангаас олгох тэтгэлэг, тэтгэмжийн хэмжээ, түүнийг олгох журмыг Засгийн газар батална.
8.10. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчийн сургалтын төлбөр, амьжиргааны зардалд зориулан хөнгөлөлттэй нөхцлөөр эргэн төлүүлэх зээлийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх, хүүгийн төлбөрийг бууруулахад улсын төсвөөс дэмжлэг үзүүлж болно. Үүнтэй холбогдох журмыг Улсын Их хурал тогтооно.
8.10.1. Суралцагчдад олгох сургалтын зээлийн нийт хэмжээ нь суралцах хугацааны сургалтын төлбөр, амьжиргааны зардлын нийлбэрээс хэтрэхгүй байна. Зээлийн эх үүсвэр, хүүгийн баталгааг улсын төсвөөс хариуцаж, зээл авсан суралцагч сургуулиа төгсгөснөөс хойш орлогын хэмжээ нь Засгийн газраас тогтоосон цалингийн доод хэмжээг 3 дахин нэмэгдүүлж тооцсоноос илүү гарах үеэс эхлэн амьжиргаанд нь ноцтой дарамт үүсгэхгүйгээр суутгал хийх замаар нөхөн төлүүлэхээр журамлана.
8.11. Суралцагчдын сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, урамшуулалд зориулан олгосон болон дээд боловсролын сургалтын байгууллагад шилжүүлсэн хөрөнгө, хандивын хэмжээгээр холбогдох байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийн татвар ногдох орлогыг Аж ахуйн нэгжийн болон Хүн амын орлогын албан татварын тухай хуульд зааснаар хорогдуулж тооцно.
9 дүгээр зүйл. Суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх
ажлын зохион байгуулалт
9.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад элсэн суралцах шалгалтыг амжилттай өгч, тодорхой шалгуур, үзүүлэлтийг хангасан суралцагчдад сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл олгох үйл ажиллагаа нь нээлттэй байна.
9.2. Дээд боловсролыг санхүүжүүлэх, суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийн төлөвлөлт, хуваарилалтыг Засгийн газраас тогтоосон журмын дагуу боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хариуцна.
9.3. Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж хүссэн суралцагчдын өргөдлийг хүлээн авах, хянах, сонгон шалгаруулах, холбогдох гэрээ байгуулах, санхүүгийн болон зээлийн менежмент үйлчилгээг эрхлэн гүйцэтгэх байгууллага нь Сургалтын төрийн сан байна. Сургалтын төрийн сан нь шаардлага хангасан суралцагчдын санхүүгийн дэмжлэг хүссэн хүсэлтийг Засгийн газраас тогтоосон хуваарьт багтаан хянан шийдвэрлэнэ.
9.4. Төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авсан суралцагчдын бүртгэл, мэдээллийн санг Сургалтын төрийн сан эрхэлнэ.
9.5. Улсын төсвийн оролцоотой олгосон сургалтын зээлийг хөнгөлөх, чөлөөлөх, хүчингүй болгох асуудлыг Монгол Улсын Их Хурал шийдвэрлэнэ.
9.6. Суралцагчдад төрөөс үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийг бэлэн бус тооцоогоор цахим бүртгэл – картын систем ашиглан зориулалтын дагуу зарцуулахаар зохион байгуулна. Энэхүү дэмжлэгийн зарим хэсгийг тодорхой зориулалтаар ашиглах эрхийн бичиг хэлбэрээр олгож болно.
9.7. Суралцагч нь энэхүү дэмжлэгийг холбогдох нөхцөл, болзлын хүрээнд зориулалтаар нь захиран зарцуулахдаа нэгдсэн бүртгэлд гишүүнээр элссэн сургуулиудаас хичээл сонгож, кредит цуглуулах төлбөрт хуваан ашиглаж болно.
9.7.1. Суралцагчийн цуглуулан тооцуулж болох кредитийг олгох сургуулийн нэгдсэн бүртгэлийг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага удирдан хөтөлнө. Энэхүү нэгдсэн бүртгэлд элсэх сургуулиуд нь хоорондоо кредит шилжүүлэх, дүйцүүлэн тооцох гэрээ байгуулсан байна.
9.8. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь суралцагчид санхүүгийн дэмжлэг авах, хөдөлмөр эрхлэх асуудлаар мэдээлэл түгээх, мэргэжлийн туслалцаа үзүүлэх, зуучлах үүргийг хариуцсан нэгж ажиллуулна.
9.8.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх асуудал эрхэлсэн болон суралцагчдын хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих нэгжийн үйл ажиллагааны үлгэрчилсэн журмыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална.
10 дугаар зүйл. Суралцагчдад нь санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх
сургалтын байгууллагад тавих шаардлага
10.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх байгууллагаас тогтоосон шаардлагыг хангахын зэрэгцээ суралцагчдын санхүүгийн дэмжлэгийн асуудал эрхэлсэн нэгжтэй байна. Энэ нэгжийн үйл ажиллагааны дотоод журмыг сургуулийн Удирдах зөвлөл батална.
10.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх асуудал эрхэлсэн нэгж байгуулаагүй, сургалтын төлбөрийн хэмжээг нэмэгдүүлэхгүй байх үүргээ баталгаажуулаагүй тохиолдолд суралцагчид нь төрөөс санхүүгийн дэмжлэг авах эрх эдлэхгүй.
10.3. Энэхүү нэгж нь суралцагчдад улсын төсвөөс болон бусад эх үүсвэрээс олгох санхүүгийн боломжит туслалцааны талаар байнгын мэдээлэл түгээж, тэтгэлэг, тэтгэмж, зээлийн гэрээ байгуулахад шаардагдах зөвлөгөө, лавлагаа, нотолгоо өгөх зэрэг үйлчилгээ үзүүлж, санхүүгийн дэмжлэгийг нэмэгдүүлэх хөтөлбөр, төсөл санаачлан хэрэгжүүлнэ.
10.4. Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийн асуудал эрхэлсэн нэгжийн үйл ажиллагааны явц, үр дүнд тухайн сургуулийн оюутны байгууллага, багш нарын зөвлөл, үйлдвэрчний эвлэл, сургуулийн дэргэдэх бусад төрийн бус байгууллага оролцох, хяналт тавих эрхтэй.
11 дүгээр зүйл. Санхүүгийн дэмжлэгийг хүргэхэд
цахим үйлчилгээ ашиглах
11.1. Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийн асуудал эрхэлсэн байгууллага нь суралцагчдад хүргэх цахим-үйлчилгээний жагсаалт, ашиглах нөхцөл, журмын тухай мэдээллийг нээлттэй, тэгш, хүртээмжтэй байлгана.
11.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага жил бүрийн санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөнд цахим үйлчилгээтэй холбогдсон зардлыг тусгаж санхүүжүүлнэ.
11.3. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь үйлчилгээгээ цахим хэлбэрээр хүргэх нөхцөл, боломжийг бүрдүүлэхэд холбогдох талуудтай хамтран ажиллана.
11.4. Суралцагчдад зориулсан санхүүгийн үйлчилгээг цахим хэлбэрээр хүргэх ажлыг эрхлэх байгууллага нь шаардлагатай нууцлал, хамгаалалт, найдвартай ажиллагааг хангах, эрсдлийг бууруулах баталгаа бүрдүүлнэ.
11.5. Цахим үйлчилгээ эрхлэгч нь хэрэглэгчийн нууцлалыг алдагдуулсан, алдагдалд оруулсан тохиолдолд сургууль, суралцагчдыг эхний ээлжинд хохиролгүй болгож, холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу хариуцлага хүлээнэ.
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ
СУРАЛЦАГЧДЫН НИЙГМИЙН БАТАЛГААГ ХАНГАХ
12 дугаар зүйл. Суралцагчдын нийгмийн баталгааг хангах үйл
ажиллагааны удирдлага, зохион байгуулалт
12.1. Дээд боловсролын суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн бус дэмжлэг нь суралцаж буй мэргэжлийн чиглэлээр интерншип (мэргэжлийн дадлага) хийх, цагийн хөдөлмөр эрхлэх боломж бүрдүүлэх, номын сан, байр, хоолны газар, ном бичиг хэрэгслийн дэлгүүр, угаалга цэвэрлэгээний газар, биеийн тамир, спортын танхим, соёлын үйлчилгээ, тээвэр, эмнэлэгт хөнгөлөлттэй нөхцлөөр үйлчлэх зэрэг хэлбэртэй байна.
12.2. Суралцагчдад мэдээлэл, нийгэм, соёл, эрүүл мэнд, биеийн тамирын үйлчилгээг хөнгөлөлттэй нөхцлөөр үйлчлэхийг дэмжих нэгдсэн бодлогыг Засгийн Газраас боловсруулж, хэрэгжилтийг удирдлага, зохицуулалтаар хангана.
12.3. Оршин суугаа газраасаа сургуульдаа тогтмол явах боломжгүй суралцагчдад Боловсролын тухай хуулийн 43.2.1 - д заасны дагуу дотуур байраар үйлчилнэ.
12.4. Дээд боловсролын өдрийн ангид суралцагчдын эрүүл мэндийн даатгалыг төрөөс хариуцаж, орон нутагтаа амралтаараа очих, буцаж ирэх тээврийн зардалд хөнгөлөлт үзүүлнэ.
12.5. Суралцагчдад номын сан, мэдээллийн төв, номын худалдаа, сургалт, эрдэм шинжилгээ, зохион бүтээх лабораторийн тоног төхөөрөмж, техник хэрэгслийг ашиглуулах зардлыг үйлчилгээ үзүүлэх төсвийн байгууллага санхүүжилтийн төлөвлөгөөндөө тусгана.
12.6. Байнгын ажил эрхэлж буй суралцагчдад шалгалт, шүүлгийн үеэр болон төгсөлтийн шалгалт өгөх, дипломын ажил бичиж хамгаалахад зориулж ажил олгогч нь цалинтай чөлөө олгоно.
12.7. Гадаадаас Монгол Улсад ирж суралцагчдад дэмжлэг, тусламж үзүүлэх нэгдсэн бодлого боловсруулж, хэрэгжүүлэх, мэдээллээр хангах, тайлагнах асуудлыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хариуцна.
12.8. Гадаадад суралцаж буй Монгол Улсын иргэдийн бүртгэлийг хөтөлж, тэдэнд холбогдох мэдээллээр үйлчлэх, шаардлагатай тусламж, дэмжлэг үзүүлэх үүргийг тухайн оронд суугаа, эсвэл тухайн орныг хамаарагч Монгол Улсын Элчин сайдын яам, дипломат төлөөлөгчийн газар хариуцна.
13 дугаар зүйл. Суралцагчдын хөдөлмөр эрхлэлтийн
удирдлага, зохион байгуулалт
13.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь суралцагчдыг цагийн болон гэрээт ажилд зуучлах, төгсгөгчдийг ажлын байрны тухай мэдээллээр хангах, ажил олгогчтойхолбох, судалгааны төслүүдэд хамруулах зэргээр суралцагчдын хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих нэгжтэй байна. Энэхүү нэгжийн үйл ажиллагааны дотоод журмыг сургалтын байгууллагын Удирдах зөвлөл батална.
13.2. Дээд боловсролын болон хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв, нутгийн захиргааны байгууллагууд суралцагчид цагаар, түр хугацаагаар ажил, үйлчилгээ, хөдөлмөр эрхлэх, нийтийг хамарсан ажилд оролцохтой холбогдох зохицуулалт, эрхийн хамгаалалтыг хангах бодлогыг боловсруулж, нэгдсэн удирдлагыг хэрэгжүүлнэ.
13.3. Суралцагчдын хичээлээс гадуур эрхэлж болох ажлын жагсаалт, ажиллах хугацаа, хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй байдлын журмыг Засгийн Газрын эрх олгосон этгээд тогтоож, хэрэгжүүлнэ. Суралцагчдын долоо хоногт ажил хийх хугацаа нь 20 цагаас хэтрэхгүй байна.
13.4. Сургалтын болон эрдэм шинжилгээний байгууллага нь хөдөлмөрийн асуудал эрхэлсэн байгууллагатай хамтран суралцагчдаар гүйцэтгүүлэх ажил, үйлчилгээний жагсаалт гарган, хөдөлмөрийн хөлсний санг бүрдүүлж, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг удирдан, зохион байгуулна.
13.5. Магистр, докторын сургалт эрхэлдэг байгууллага сургалт, судалгааны туслах ажилтны орон тоонд суралцагчдаас сонгон шалгаруулж ажиллуулна. Ийнхүү ажиллах суралцагчийн сургалтын зардлыг сургууль хариуцаж, цагаар ажиллуулсан хөдөлмөрийн хөлс, нийгмийн даатгалыг өөрийн үндсэн ажилтны жишгээр төлнө.
13.6. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа эрхэлж буй бүх байгууллага оюутан суралцагчдыг дадлагажуулах интерншипийн ажлын байр гаргах үүрэгтэй. Интерншип хийх суралцагчийг ажиллуулах журмыг байгууллагын дотоод дүрэмд тусгаж, ажлын дадлага эзэмшихэд шаардлагатай нөхцөл боломж бүрдүүлнэ.
13.7. Суралцагчдын эрдэм шинжилгээ, судалгаа, зохион бүтээх ажлын явцад бүтээсэн шилдэг бүтээл, оновчтой саналын эрхийн хамгаалалт, худалдан авахтай холбогдох харилцааг Зохиогчийн эрхийн тухай болон Патентийн тухай хуульд нийцүүлэн дээд боловсролын сургалтын байгууллагын дүрэм, дотоод журамд тусган баталгаажуулж, хэрэгжүүлнэ.
ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ
СУРАЛЦАГЧДЫН ТЭТГЭЛЭГ, ТЭТГЭМЖИЙГ САНХҮҮЖҮҮЛЭХ БОЛОН НИЙГЭМ, СОЁЛ, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ БАЙГУУЛЛАГЫГ БАЙГУУЛАХ, ӨӨРЧЛӨХ, ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ЗОГСООХ, ТАТАН БУУЛГАХ
14 дүгээр зүйл. Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийг санхүүжүүлэх
байгууллагыг байгуулах, өөрчлөх, үйл ажиллагааг
зогсоох, татан буулгах
14.1. Суралцагчдад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийг энэ хуулийн 4.3-т заасан хязгаарлалтыг зөрчөөгүй аль ч байгууллага, иргэн дангаараа буюу хамтран санаачилж, санхүүжүүлж болно.
14.2. Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмжийг санхүүжүүлэх төрийн бус өмчийн байгууллагыг байгуулах, татан буулгах асуудлыг үүсгэн байгуулагч буюу түүний эрх олгосон этгээд нь боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагатай зөвшилцсөний үндсэн дээр суралцагчийн эрх ашгийг хохироохгүйгээр шийдвэрлэнэ.
14.3. Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмжийн сан татан буугдсан нөхцөлд суралцагчдыг тэтгэлэг, тэтгэмж олгодог ижил төстэй байгууллага, нэгжид шилжүүлэх асуудлыг тухайн үйл ажиллагааг эрхэлж байсан этгээд хариуцан шийдвэрлүүлнэ.
14.4. Суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх байгууллага нь улсын бүртгэлд бүртгүүлж, хуулийн этгээдийн үүрэг хүлээнэ.
15 дугаар зүйл. Суралцагчдад үйлчлэх нийгэм, соёл, үйлчилгээний
байгууллагыг байгуулах, өөрчлөх, үйл ажиллагааг
зогсоох, татан буулгах
15.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь өөрийн хотхон, нийгэм, соёл, үйлчилгээний байгууллагыг байгуулах, өөрчлөх, үйл ажиллагааг зогсоох, татан буулгах асуудлыг Боловсролын тухай хуулийн 19, 20 дугаар зүйл, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуулийн 15.7.1, 15.7.2, 15.7.4 - т заасны дагуу шийдвэрлэнэ.
ТАВДУГААР БҮЛЭГ
СУРАЛЦАГЧДАД ТЭТГЭЛЭГ, ТЭТГЭМЖ ОЛГОХ
БАЙГУУЛЛАГУУДЫН ЭРХ, ҮҮРЭГ
16 дугаар зүйл. Дээд боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн
захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрх
16.1. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь Боловсролын тухай хуулийн 28 дугаар зүйлд заасан бүрэн эрхээс гадна дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох үйл ажиллагааг төрийн бодлогын хүрээнд уялдуулан зохицуулж дэмжих, тэднийг мэргэжлийн арга зүйн удирдлагаар хангах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ.
16.2. Төрийн захиргааны бусад байгууллага болон дотоод, гадаадын байгууллага, иргэдтэй сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж олгох, суралцагчдын нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх чиглэлээр хамтран ажиллана.
17 дугаар зүйл. Дээд боловсролын сургалтын
байгууллагын бүрэн эрх
17.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь суралцагчдаа санхүүгийн дэмжлэгт хамруулах, өөрийн нэрэмжит тэтгэлэг, тэтгэмж олгох хуримтлал бүрдүүлэх, түүнийг ашиглах талаар бодлого, стратеги, төлөвлөгөө боловсруулж, хэрэгжүүлэх зэрэг бүрэн эрхийг эдлэнэ.
17.2. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх болон хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих төрөлжсөн нэгжүүдийг байгуулж ажиллуулна.
17.3. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх асуудал эрхэлсэн нэгж дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:
17.3.1. Суралцагч нь сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл авах шалгуур үзүүлэлт, нөхцөл, болзлыг хангасан бол түүний өргөдөл хүсэлт, холбогдох байгууллага, этгээдийн зөвлөмж, тодорхойлолтыг үндэслэн сонгон шалгаруулах ажлыг зохион байгуулна. Суралцагч өөрөө өргөдөл, хүсэлт бичгээр гаргаагүй бол тэтгэлэг, тэтгэмж, зээл олгохгүй.
17.3.2. Суралцагчдад тэтгэлэг, тэтгэмж олгох ажлын үр дүнг санхүүжүүлэгч байгууллага, этгээдэд гэрээний дагуу тайлагнана.
17.3.3. Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмжийн санхүүжилтийн эх үүсвэр, тэдгээрийг авах нөхцөл, болзол, шалгуур үзүүлэлт, тайлагналтын талаар суралцагчдад мэдээлэл, зөвлөгөө өгнө.
17.3.4. Суралцагчдад туслах, сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж олгох бие даасан болон хамтарсан сан ажиллуулах, түүнд хөрөнгийн эх үүсвэрийг бий болгох, зарцуулах ажлыг зохион байгуулна.
17.3.5. Суралцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдсан байдлын талаар тайлан мэдээ тогтмол гаргаж удирдлагыг мэдээллээр хангана.
17.3.6. Элсэгчид, тухайн сургуульд суралцах сонирхолтой этгээдэд сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл, санхүүгийн бусад дэмжлэг, туслалцааны талаар сурталчилна.
17.3.7. Суралцагчдад дэмжлэг үзүүлэх эх үүсвэр бүрдүүлэх зорилгоор сургуулийн нэрийн бүтээгдэхүүн, барааны тэмдэг гаргах, түүний борлуулалтаас орлого олох арга хэмжээг зохион байгуулж болно.
17.4. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын суралцагчдын хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих нэгж дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:
17.4.1. Цагийн, түр хугацааны болон гэрээт ажлын байр, ажиллуулах нөхцлийн талаар мэдээллийн сан байгуулж, суралцагчдыг хичээлээс гадуурх гэрээт ажилд зуучилна.
17.4.2. Суралцагчдын цагийн, түр хугацааны болон гэрээт ажил, үйлчилгээний цалин хөлс, хөдөлмөрийн нөхцөл, ажлын орчны эрүүл ахуй, аюулгүй байдлын талаар мэдээлэх, сургалт, зааварчилга өгөх ажлыг зохион байгуулж, хуульд заасан эрхээ эдлэхэд нь тусална.
17.4.3. Суралцагчдад цагийн болон гэрээт ажил, үйлчилгээ гүйцэтгэхэд анхаарах хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй байдал, эрүүл ахуй, ажлын байрны сахилга бат, ёс зүй, онцлогийн талаар мэдээлэл, зөвлөгөө өгнө.
17.4.4. Суралцагчдыг суралцаж байх хугацаандаа ажлын байр олоход нь тусалж, байгууллага, компани, ажил олгогчдын зүгээс тавьж буй нөхцөл, болзол, шалгуур үзүүлэлтийн талаар мэдээлэл, зөвлөгөө өгнө.
17.4.5. Суралцагчдыг ажил олгогчидтой уулзуулах, ирээдүйн ажлын байртай нь танилцуулах, дадлага, интерншип хийхэд нь туслах ажлыг зохион байгуулна.
18 дугаар зүйл. Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй
зээл авах талаар суралцагчийн бүрэн эрх
18.1. Тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтийн эх үүсвэр, түүнийг авах нөхцөл, болзол, шалгуур үзүүлэлтийн талаар холбогдох байгууллагаас мэдээлэл авах.
18.2. Суралцагч нь сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл авах шалгуур үзүүлэлт, нөхцөл, болзлыг хангасан бол өөрийн хүсэлт, өргөдлийг гарган эрх бүхий байгууллагад тогтоосон журам, хугацаанд хүргүүлж сонгон шалгаруулалтад оролцох.
18.3. Сонгон шалгаруулалтын дүнтэй танилцах, хүлээн зөвшөөрөх, татгалзах, гомдол, санал гаргах.
18.4. Сургалтын тэтгэлэг, тэтгэмж, хөнгөлөлттэй зээл олгогч байгууллагыг сонгох, тэднээс татгалзах, гэрээ байгуулах, цуцлах, холбогдох асуудлаар мэдээлэл авах.
ЗУРГААДУГААР БҮЛЭГ
ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН САНХҮҮЖИЛТ, СУРАЛЦАГЧДЫН ТЭТГЭЛЭГ, ТЭТГЭМЖ, НИЙГМИЙН БАТАЛГААНЫ ТУХАЙ ХУУЛЬ ТОГТООМЖ ЗӨРЧИГЧДӨД ХҮЛЭЭЛГЭХ ХАРИУЦЛАГА
19 дүгээр зүйл. Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын
тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль
тогтоомж зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлага
19.1. Дээд боловсролын санхүүжилт, сургалцагчдын тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай хууль тогтоомж зөрчсөн нь эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол улсын байцаагч гэм буруутай этгээдэд дараах хариуцлага ногдуулна:
19.1.1. Энэ хуулийн 4.3.1, 4.3.3-т заасан хориглосон үйл ажиллагаа явуулсан тохиолдолд хууль бусаар олсон орлогыг хураах буюу хураахгүйгээр иргэнийг 100000 - 250000 төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 500000 - 1000000 төгрөгөөр торгох;
19.1.2. Энэ хуулийн 5.7-д заасан үүргээ биелүүлээгүй дээд боловсролын сургалтын байгууллагыг 500000 - 1000000 төгрөгөөр, буруутай албан тушаалтныг 250000 - 500000 хүртэл төгрөгөөр тус тус торгох;
19.1.3. Энэ хуульд заасан санхүүжилт, санхүүгийн дэмжлэг, хандивын талаарх нягтлан бодох болон санхүүгийн бүртгэлээ зохих ёсоор хөтлөөгүй тухайн хуулийн этгээдийг 500000 - 1000000 төгрөгөөр торгох;
19.1.4. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь энэ хуулийн 17.3.3-т заасан үүргээ зохих ёсоор биелүүлээгүй тохиолдолд албан тушаалтныг 50000 - 150000 төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 150000 - 250000 төгрөгөөр торгох.
19.2. Суралцагчдын сургалтын төлбөр, хөнгөлөлттэй зээл, тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны асуудлаар санаатайгаар хуурамч бичиг баримт бүрдүүлсэн, сургалтын дүнг засч хөнгөлөлттэй зээл, тэтгэлэг, тэтгэмж авсан, суралцагчдад үзүүлэх хөнгөлөлт эдэлсэн, холбогдох мэдээ тайлан, мэдээллийг удаа дараа буруу гарган ирүүлсэн нь эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол иргэнийг 100000 – 250000 төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 500000 – 1000000 төгрөгөөр торгоно.
20 дугаар зүйл. Хууль хүчин төгөлдөр болох
20.1. Энэ хуулийг 201... оны ... дүгээр сарын ... – ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.
ГАРЫН ҮСЭГ
