Би улсаа бүтнээр нь харж байна
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчидтэй өнөөдөр төрийн ордонд уулзлаа. Ерөнхийлөгч эхлээд өөрийн санал, байр сууриа илэрхийлээд дараа нь иргэдийн асуултад хариулав.
Иргэдийн хүсэн хүлээсэн олон ажил, асуудлыг шийдвэрлэх шинэ удирдлага,
багийг сонгон гаргаж ирсэн нийслэлчүүддээ баярлалаа
Уламжлалт уулзалтад хүрэлцэн ирсэн нийслэлийн иргэдийн төлөөлөл та бүхэнд чин сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлж, хамгийн сайн сайхныг хүсэн ерөөе.
Эхлээд 3 зүйл дээр талархал илэрхийлье гэж бодсон юм. Өнгөрсөн хугацаанд нийслэлийн иргэд миний зүгээс дэвшүүлсэн санал санаачилгыг дэмжиж ирсэнд би туйлын их талархдаг. 2009 онд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өрсөлдөж ороход манай нийслэлийн иргэдийн санал шийдвэрлэх нөлөөтэй байсан гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Ингээд байнга дэмжиж, хамтарч, алдаа хийсэн ч дараачийн алхам нь онох байх гэж итгэж дэмжиж явдаг нийслэлийнхээ иргэдэд талархаж явдгаа дахин илэрхийлье. Хоёрт сүүлийн 24 жилд анх удаа нийслэлд өргөн хэмжээний шинэчлэл хийх, анх удаа ард иргэдийн маань хүсэн хүлээж байсан олон ажлыг шийдвэрлэх, анх удаа нийслэлийн төр захиргааны байгууллагын ажил гэдэг бол иргэддээ, хүнд үйлчилдэг ажил юм байна гэдгийг ойлгуулах, тийм үйлчилгээ явуулах боломж олгож, шинэ удирдлага, шинэ багийг нийслэл, дүүргүүдэд сонгон гаргаж ирсэн, ийм боломж олгосон нийслэлийнхэндээ дахин талархал илэрхийлье. Гуравт, талархал илэрхийлэх гэсэн зүйл бол саяхан болж өнгөрсөн Ардчилсан Орнуудын Хамтын Нийгэмлэгийн хуралтай холбоотой. 104 орны төлөөлөгч ирчихсэн Улаанбаатарт чуулж үнэхээр дэлхийн анхаарал хандсан тэр үед манай нийслэлийнхний гаргасан тэвчээр, хийсэн хөдөлмөр гайхалтай байсан гэж үнэлж хэлмээр байна. Тэр дотроо цэвэрлэгээ хийсэн манай үйлчилгээний ажилтнууд, хөдөлгөөн зохицуулж байсан замын цагдаагийн хүмүүс, нийгмийн хэв журам сахиулж байсан цагдаагийн албан хаагчид, тэр хурлын үеэр чин сэтгэлээсээ ажилласан бүх хүнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрийн өмнөөс, монголынхоо ард түмний өмнөөс талархал илэрхийлье. Ард түмэнд хэрэгтэй сайн зүйлийг зогсоох гэж араас татсан ч бид урагшаа явна
Нэг зүйлийг хэлмээр байна. Амьдралаа аваад, ахуй хангамж, асуудлаа шийдээд явж байгаа олон хүн байгаа. Тиймээс нийслэлийн удирдлагад “Үнэхээр асуудлаа шийдүүлэхэд хүндрэлтэй байдаг тэр хүмүүст бид туслах ёстой шүү” гэж хэлдэг. Тэр үйлчилгээний ажилтнуудаа харж үзэх ёстой. Тэр цагдаагийн албан хаагчдынхаа хүрсэн нийгмийн хангамж, баталгааг бид дордуулж болохгүй. Зөвхөн сайжруулах л ёстой. Төрд тангараг өргөөд ёслоод “Гүйцэтгэе” гэж хэлээд ёслоод гардаг тэр цэргийн албан хаагчдын хангамж, ахуй, боломжийг дээрдүүлэх л учиртай. Ийм үгийг л бүх шатанд ажиллаж байгаа дарга нараасаа хүсч ажилладаг юм гэдгээ хэлэх нь зөв байх гэж бодож байна.
Ингээд үгийнхээ эхэнд нийслэлд хийж байгаа ажлууд дээр товчхон хэдэн зүйл хэлье. Нэгдүгээрт нийслэлийн шинэ удирдлага олон барилгын ажлыг зогсооно, цуцална гэсэн гээд хүмүүс яриад байна. Энэ бол буруу ойлголт гэж бодож байна. Түүний нууцыг би та нарт дэлгэе гэж бодлоо. Өмнөх удирдлага газар олгохдоо, ажил хийхдээ мөнгө тохирдог л байсан байхгүй юу. Тэд хууль хэрэгжүүлэхийг биш, мөнгө тохирохыг урьдал болгож байсан. /алга ташив/ Одоогийн удирдлага гарч ирээд жирийн иргэдийн эрх ашгийн төлөө л явж байна. Хууль зөрчөөд барилга барих зөвшөөрөл өгсөн бол түүнийг хэрэгжүүлж болохгүй шүү дээ. Хуулиа л хэрэгжүүлэх ёстой. Өмнө мөнгө тохирдог учраас хэл яриа гардаггүй, хүмүүс ч мэддэггүй байсан. Тиймээс хэдхэн удирдлагын болон мөнгө тохирч бизнес хийх гэж буй хүмүүсийн хоорондын яриа болоод л дуусдаг байлаа. Нийт иргэд маань хохироод үлддэг байж. Одоо хуулийн үүднээс асуудлаа тавиад ирэхээр нийт иргэд маань хожиж байна. Үнэхээр хууль зөрчөөд газар олгосон бол зогсоохоос өөр яах юм бэ? Монголд мөнгөнөөс хууль хүчтэй болж байгааг харуулж байна. Үүнийг манай нийслэл харуулж, үлгэр жишээ үзүүлэн ажиллаж байна. Энд л нууц нь байгаа юм. Өөр гайхаад, бухимдаад байх зүйл байхгүй. Хэрэв нийслэлийн удирдлага буруу зөрүү шийдвэр гаргасан бол шүүх байгууллага цаана нь байна. Гомдлоо гаргах боломж нь байна. Бид хүний эрхийг хангасан нийгмийн төлөө л явъя гэж байгаа шүү дээ. Зарим нь буруугүй байсан байж ч магадгүй. Мөнгө төлж чадахгүй учраас хууль зөрчсөн байж ч болох юм. Тийм байгаа бол түүнийгээ шүүхээр очоод шийдүүлнэ биз ээ. Зөв соёл, зөв байдлаар тохирч явж байгаа нь гол юм гэж би хувьдаа бодож байна.
Хийе гэвэл болдог л юм байна гэж олон хүн ярьж байна. Улаанбаатарын төвийг цэвэрхэн байлгаж болдог л юм байна шүү дээ. Би хотын хоёр даргад “Цаашид ч цэвэрхэн байлгаарай. Олон улсын хурал тарлаа, дахиад бохирдох вий гэж хүмүүсийн санаа зовж байна” хэмээн хэлж байгаа. Төвөөсөө эхэлсэн юм чинь үргэлжлүүлээд тэлээд цэвэрлээд явах хэрэгтэй. Ер нь монголчууд бид хогон дунд амьдрахаа болимоор байна. Энэ хэнээс шалтгаалах вэ, та биднээс шалтгаална. Задгай газар хог асгадгаа больчих л доо. Их эх оронч болох гэж том юм шаардахын хэрэггүй. Эхлээд өөрийгөө өөрчил. Хогоо ялгаад савладаг, хогийн саванд хийдэг болчих. Энэ бол таны эх орныхоо төлөө хийж байгаа хамгийн том зүйл.
Нийслэлийн нутаг дэвсгэр дээр хогтой байгаа бол нийслэлийн Засаг дарга, хорооны нутаг дэвсгэр дээр хогтой байгаа бол хорооны Засаг дарга, аль нэг хэсэг эсвэл дүүргийн нутаг дээр хог байгаа бол тэр дүүрэг, хэсгийг хариуцсан хүн хариуцлага хүлээх ёстой. Танай хашаа, гэр хогтой байгаа бол та хариуцлагаа хүлээх ёстой. Хэдүүлээ ийм байдлаар явъя л даа. Ардчиллынхан гараад ирэхээр “Бид дураараа байж болдог, хогоо хаяж болдог” гэж бодсон юм биш биз дээ. Ардчилал гэдэг бол хуульд захирагддаг эрх чөлөөг хэлдэг юм шүү. Тийм учраас энэ хүмүүс хууль хэрэгжүүлэхийн төлөө явна. Хууль зөрчиж байгаа хүмүүстэй хариуцлага тооцохын төлөө явна.
Цэвэрхэн байж болдог юм байна. Цэвэрхэн байхынхаа төлөө энэ ажлаа үргэлжлүүлэх хэрэгтэй. Цэвэрхэн, хоггүй, аятайхан, аюулгүй орчинд амьдрах нь ард иргэдэд л хэрэгтэй. Бидэнд ганцхан үүрэг байгаа. Монголын ард түмний эрх ашигт үйлчлэх л үүрэг байгаа. Түүнээс биш бид дарангуйлах, даргалах гэж гарч ирээгүй ээ. Нийслэлд үлгэр жишээ үзүүлж болж байгаа юм чинь бусад газарт болох байх гэж бодож байна. Нийслэлд иргэдээсээ асуугаад асуудлаа шийдэж болж байна шүү дээ. Яахаараа манай суманд болдоггүй юм бол оо гэж хөдөөгийн иргэд гайхаж магадгүй. Энэ бол сайн үлгэр жишээ. Нэг сайн хүний үлгэр жишээ сая хүнийг зоригжуулдаг юм шүү. Сая хүнд сайн санаа өгдөг юм шүү. Тэгэхээр нийслэл, дүүргүүд, хороод сайнаар өөрчлөгдөнө гэж бодож байна.
Нэг үеэ бодвол нийслэлд үнэхээр өөрчлөлт гарч байгаа. Үүнийг та бүхэн олж харах хэрэгтэй. Энд билгийн нүд шаардлагагүй. Энэ машин унааны зохицуулалт, үйлчилгээ, хог, газар олголт, ард иргэдээсээ асууж шийддэг байдал, загнуулсан ч гэсэн та нар минь шийднэ шүү дээ гээд иргэдийнхээ дунд хэлэлцүүлэг хийгээд явж байгаа байдал бол өөрчлөлт. Маш том өөрчлөлт. Үүний хажуугаар үзэл санааны том өөрчлөлт гарч байгаа. Бид нарыг 1990 онд гарч ирээд мал хувьчлах гэж байхад л “Малыг нь хувьчлаад өгчихвөл бүгдээрээ алж идээд дуусна. Мал хувьчилж л болохгүй шүү” гэж ярьж байсан. Одоо эргээд малыг нь нийгэмчлэх гээд үз, нэгдэл байгуулах гээд үз. Малчид нэгдэл байгуулахыг зөвшөөрөх үү. Зөвшөөрөхгүй. Одоо эргүүлээд нийслэлд хог тарих гээд үз, зөвшөөрөхгүй, Дараа нь нийслэлд ямар ч нам гарч ирдэг бай эргүүлээд захиргаадсан, авлигадсан хачин муухай тэр соёл руу явахыг нийслэлийн иргэд зөвшөөрөхгүй. Энэ бүхэн та бидний ололт юм. Энэ ололтоо хамгаалан үргэлжлүүлж явах хэрэгтэй.
Барилга бариулахгүй байна гээд байгаа. Сая Баттулга дарга хэлж байна. Шинээр эхний улиралд зөвшөөрөл олгосон барилгын тоо өнгөрсөн оныхтой харьцуулахад 80 хувьтай байна гэл ээ шүү дээ. Урьд нь нийслэлийн төвийг цэвэрлэ гэхэд төрийн ордонг тойрч эргэлдчихээд бусад хэсгийнх нь хүйтэн гараар орчихдог байсан байхгүй юу. Гэтэл өнөөдөр эдийн засаг маань унаад байна, гадаадын хөрөнгө оруулагчид гараад байна, болохоо байлаа, аюул учирлаа гэж ярьж байгаа атлаа нийслэлд юм хийе гэвэл тодорхой хэмжээний төсөв, боломж байж л байна. Тэгэхээр бага ч болов мөнгөөр асуудлыг шийдэж болдог юм байна. Сэтгэл байвал ажил хийж болдог юм байна. Үүнийг харуулж байна.
Бид замын дунд зогсож болохгүй. Ер нь ард түмэнд хэрэгтэй сайн зүйлийг зогсоох гэсэн ч бид урагшаа явна. Зогсоох гээд араас татсан ч бид урагшаа зүтгэх л болно. Бид хийх л болно. Бид зогсохгүй.
Хүмүүст үзүүлдэг төрийн, татварын дарамтыг багасгах хэрэгтэй
Хоёрт өнгөрсөн 4 жилд миний юу хийсэн, яаж ажилласан тухай та бүхний гар дээр Тамгын газраас материал тараасан учраас давтаж ярихгүй. Зүгээр л бид юун дээр алдаад байна, ер нь цаашдаа юуг анхаарах шаардлагатай вэ гэдэг дээр 3 зүйл санал хэлье. Би өмнө нь ч хэлж байсан. Гэхдээ дахиж та бүхэнтэй ярих нь зөв байх. Ер нь ажил хийж, бүтээж байгаа улсуудаа дэмжих хэрэгтэй. Жижиг, дунд үйлдвэр эрхэлж, ажил хийж, амьдралаа аваад явж буй бизнес эрхлэгчид байна. Энэ хүмүүс хоёр талаасаа шалчийтал шахагдаж байгаа шүү дээ. Нэг талаас гадны хөрөнгө оруулагч, нөгөө талаас төр шахаж байгаа юм. Уг нь дунджийгаа шахах биш тэднийг томруулж зөв авч явах ёстой гэж ярьдаг биз дээ. Тийм учраас энэ хүмүүст үзүүлдэг төрийн, татварын дарамтыг багасгах хэрэгтэй. Үүнийг хийхгүй дэндүү удаж байна. Энэ дээр алдаад байна. Энэ ажлаа бид хийх ёстой шүү гэдгийг хэлмээр байна.
Дээрээс нь боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт хөрөнгө оруулж байгаа. Өнөөдөр манайд хамгийн их унаж байгаа, хамгийн их анхаарах ёстой салбар бол эрүүл мэнд. Ханиад, хатгаа туссан хүүхдүүдэд дүүргийн эмнэлгийн ор хүрэлцэхгүй коридорт гудас хаяад ээжтэйгээ хэвтэж байна шүү дээ. Энэ хүүхдүүдийнхээ асуудлыг яаж шийдэх юм бэ? 90 мянган хүүхэд цэцэрлэгт явж чадахгүй гэртээ цоожлуулаад эсвэл аав нь харсан нэртэй нэг бол ээж нь ажлаасаа чөлөө аваад хажууд нь сууж байна. Энэ асуудлыг яаж шийдэх юм бэ? Энэ рүү төр орж чаддаггүй юм бол юм хийж, бүтээж байгаа улсуудаа тийш нь залбал яасан юм бэ.
Эдийн засаг маш хүнд байгаа шүү. Гэхдээ Монголын хамгийн том эрсдэл бол хариуцлагагүй улс төр. хариуцлагагүй улс төрчид байна. Өөр ч болохгүй байгаа юм бий, гэхдээ шийдэж болж байна. Хариуцлагагүй улс төрчдийг яах вэ? Өөрийнхөө бодлыг төрийн бодлого гээд ойлгочихсон байдаг. Дээр нь өөрөө л юманд хүрэхийг бодож байдаг. Төрийн хүний хамгийн гол шалгуурыг би хувьдаа “Би юунд хүрэх вэ биш, миний улс юунд хүрэх вэ гэж өглөө бодож босох” л гэж ойлгодог. Тэр шалгуур үйлчлэхгүй байна. Төрийн ажилтан болно, улс төрд сонгуулиар орно гэдэг бол “Та миний жаргалыг ав, би таны зовлонг авъя” гэсэн үг. Ер нь төрд орж ирнэ гэдэг чинь хүний зовлонг шийдэж өгнө л гэж орж ирж байгаа биз дээ. Чадахгүй байгаа бол зайгаа тавьж өгч байх хэрэгтэй.
Надад ганц зорилго л бий, тэр нь хүмүүсийн дэвшүүлсэн
сайн санал, санаачилгыг дэмжих
Улсаасаа төөрсөн юм шиг УИХ-ын гишүүд манайд их олон байдаг. Иргэдийн Хурлын тийм төлөөлөгчид ч бий. Юм хийх гэж байгаа улсуудыг улдаж хойноос нь чангаадаг. Одоо бид улс төр ярьдаг цаг биш, бүтээн байгуулдаг цаг шүү. Сонгуулийн шоу хийдэг цаг биш, ажилладаг цаг. Яагаад би ингэж хэлж байгаа юм бэ? Ганц зүйлийг хэлье. Манайд ажилладаг хугацаа асар богино. Ерөөсөө 4, 5 сар шүү дээ. Одоо л ажил эхэлж байгаа биз дээ. Ажил эхлээд ирэхээр нөгөө амардаг, наадамладаг хугацаа давхацдаг. Тэрийгээ дуусгаж байтал хүүхдийн хичээл орж, хүйтэн сэрүү унаад эхэлдэг. Ийм онцлогтой орон. Улсынхаа онцлогийг ойлго л доо. Нийслэлд хийх гэж байгаа юмыг нь нийслэлд хийлгэх хэрэгтэй. Надад ганц зорилго л бий. Хүмүүсийн дэвшүүлж байгаа сайн санал, санаачилгыг дэмжих. Энэ улс оронд сайн юм хийх гэж байгаа бол Ерөнхийлөгчийн хувьд түүнийг нь дэмжинэ. Би ингэх л үүрэгтэй.
Бат-Үүл дарга үүнийг хамгийн энгийнээр илэрхийлж байгаа. Энэ бол хамгийн зөв зүйл. Газар дор байгаа баялгаа газар дээрх баялаг болгоё гэж. Яавал газар дээр баялаг бий болох юм бэ? Иргэдийн маань өнөөдөр хамгийн тулгамдаж байгаа асуудал нь орон сууц. Улаанбаатарт хамгийн тулгамдаж байгаа асуудал гэр хорооллын бохирдол, утаа шүү дээ. Уул уурхайгаас орж ирж байгаа мөнгөө л эдгээрийг шийдэхэд зориулах хэрэгтэй. Дэд бүтцийг нь барьж өгч болно. Тэр дэд бүтцийн үзүүрүүд дээр айл бүхний орон сууц босож ирнэ. Бас аж ахуйн нэгж цэцэглэж босож ирнэ. Ингэж газар доорх баялгаа газар дээрх баялаг болгож хувиргая. Төрөх эмнэлэг болгоё л доо. Үүнийг хийж байгаа улсууддаа дэмжлэг болгож дэд бүтцийг нь барьж өгье. Улаанбаатарын удирдлага үүнийг л ярьж байгаа гэж бодож байна. Бусад газар ч үүнийг ярьж ажлаа хийх ёстой. Ингэх юм бол бүтээгчдээ дэмжсэн зөв бодлого болж хувирна гэж бодож байна.
Монголчууд тийм баян биш. Газар доор байгаа баялгаа ийш тийш зөөж л мөнгө орж ирж байна. Манай төсөв маш их тэлж байгаа. 1998 оноос хойш манай дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 10 дахин нэмэгдсэн. Төсөв нь дагаад мөн өссөн. Төсвийн мөнгөний тухай бид үргэлж ярьдаг. Гэтэл төсвийн мөнгөөр гадны юмыг авчирч шахдаг. Үүнийг л хориглох хэрэгтэй. Бид ярьсаар байгаад төсвийн нэг ч төгрөгийг архинд зарцуулж болохгүй гэсэн соёл тогтчихлоо. Энэ бол зөв шийдвэр. Одоо төсвийн нэг ч төгрөгийг гадаадад үйлдвэрлэсэн бараанд зарахаа больё л доо. Ингэхийн төлөө бүгдээрээ явъя. Тэгвэл надаас ажлын байргүй байна гэж хэн ч асуухгүй. Барилгын бүх цементийг дотоодоосоо авах юм бол манай улсууд цементийн үйлдвэрлэл өсөөд эхэлнэ шүү дээ. Одоо бараг дотооддоо цементээ хангах болсон. Төмөр хайлуулж байгаа газраасаа л төмөр худалдаж ав. Тэгвэл Монголд төмрийн үйлдвэрүүд бий болно. Төмөртэйн ордны хажууд төмөр хайлуулдаг үйлдвэр бий болно шүү дээ. Тэнд хүмүүс ажилтай болно. Би их хол юм ярьж байж магадгүй. Та нар “Монголд хийсэн хувцсаар бүх ажилчдаа хувцаслана шүү” гээд Оюу толгойд очихдоо би шаардаж байсан юм. Ингээд л дотроосоо бүгдийг шийдэх юм бол тэр ажлын байрны асуудал шийдэгдэх гээд байгаа юм. Яахаараа монгол хүнд юм нь наалдахгүй, монголчууд ядуу болоод эдийн засаг нь өсөөд төсөв нь томроод байгаа юм вэ гэсэн чинь бид олж байгаа мөнгөө гадагшаа зараад байна шүү дээ. Энэ буруу байна. Монгол нэг үеэ бодвол Монел, Могул гээд янз бүрийн юм угсардаг болсон. Азийн баруудыг хараарай. Яг ийм бодлого явуулсан байгаа юм. Энэ рүү явах хэрэгтэй. Мах, сүү гээд хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн тойрсон хичнээн их олон үйлдвэрлэл сэргэж болох вэ. Түүгээр дамжаад манай малчид, хүмүүсийн хичнээн нь ажилтай байж болох вэ. Бид бүтээгчдээ дэмжихийн тулд баялгаа түүхийгээр нь гаргадгийг аль болох багасгах хэрэгтэй. Аль болох эцсийн бүтээгдэхүүн хийх хэрэгтэй. Гаднаас авчраад угсар, монголоо хангаад үлдсэнийг нь урагшаа гарга л даа.
Ажлын байр гэдэг бол эцсийн эцэст тоног төхөөрөмж. Ажилчин хүн гэж тэр тоног төхөөрөмжийг ажиллуулж чаддаг хүнийг хэлдэг. Тэгэхээр тоног төхөөрөмж оруулж ирэх, түүнийг ажиллуулах, татварыг нь харж үзэх хэрэгтэй. Ийм байдлаар монголын бүтээгчид босох юм бол монголын ард түмний амьдрал дээшээ өгсөнө гэж бодож байна. Энэ дээрээ бид алдаа гаргаад байна. Үүнийгээ засах хэрэгтэй.
Иргэний нийгэм байгуулах иргэндээ л эрхийг нь өгөөч дээ
Төрд гарах гарцаа бид мэдлээ. Ер нь аливаа хүн ажил хийх гэж байгаа бол түүнийгээ мэдэх хэрэгтэй байдаг юм. Би 1990 онд асуудал шийдэх гэж энэ ордонд орж ирж байсан. Одоо болоход их л олон зүйл дээр гэнэн байж дээ гэж өөрийгөө голдог. 24 дэх жилдээ ажиллаж байна. Одоо бол монголд яг ямар салбарт юу дутагдаж байна, яаж шийдвэл болж байна гэдгийг харж чаддаг болсон. Би улсаа бүтнээр нь харж байна. Айлыг гэрээр нь харж чадаж байна. Төр яагаад болохгүй байна, төрийн зардал яагаад ихсээд байна. Иргэний нийгэм байгуулах иргэндээ л эрхийг нь өгөөч дээ. Орон нутаг руу эрхийг нь өг л дөө. Улаанбаатарын засаг захиргаанд эрхийг нь өг л дөө. Улаанбаатартаа тодорхой хэмжээний татвар бий болгоод тэндээсээ мөнгөө цуглуулаад асуудлаа шийдэх эрхийг л өгчих. Улаанбаатарын асуудлыг УИХ авч хэлэлцээд байх хэрэггүй. Тэртээ тэргүй Улаанбаатарт ИТХ нь байгаа. Дүүрэг бүхэнд ИТХ байгаа шүү дээ. Газар бүхэн, айл бүхэнд Монгол Улсын иргэн амьдарч байна. Ингэж шаардсаар байгаад ахиц дэвшил гарч байна. 270 тэрбум төгрөгийг бид хуваарилдаг боллоо. Одоо бид үүнийгээ ярих гэж байна. Иргэд нь ярьсаар байгаад асуудлаа гаргаж ирээд тэрэндээ мөнгөө зориулдаг болж байна. Түүний захиран зарцуулалтыг ард иргэддээ өгөх ёстой. Энэ ажилд бид анхаарна, дөнгөж эхэлж байна. Монголын асуудлыг шийдэх боломж энд л байгаа. Байгаа тахилгатай уулаа ухах уу, аль эсвэл тахилгатай хэвээр нь авч үлдэх үү, урсаж байгаа голоо аваад үлдэх үү, эхэн дээр нь алт ухуулах уу гэдгийг иргэд нь шийддэг болгоё л доо. Анхдагч эрхийг нь иргэддээ л өгье дөө. Монголын ард түмэн үнэхээр ядарч байна шүү дээ. Нэг хэсэг нь луйварчин, тонуулчин, гадныхантай нийлсэн адгийн хүмүүс, нөгөө нь монголыг өмөөрдөг хэдэн хүн, бусад нь үзэгч болж хувирлаа. Ийм байж болох юм уу, хэдэн жил ингэж явах юм вэ? Үүний шийдэл бол тэр иргэддээ боломжийг яг хуулиар шилжүүлэх. Чаддаг ТББ, чаддаг аж ахуйн нэгжүүдэд нь тэр боломжийг шилжүүлэх.
Нийт олж байгаа мөнгөнийхөө 50 хувийг өнөөдөр төсөвтөө зарж байна
Улсын энэ байдал хэтэрлээ. Төрийн хийдэг маш олон ажлыг бид бусад руу шилжүүлэх хэрэгтэй байна. Төрийн өөхийг жаахан соруулах хэрэгтэй байна. Багасгах хэрэгтэй байна. Тийм учраас энэ дээр хийх ажил асар их байна.
Би та нараас нэг зүйлийг гуйх гэсэн юм. Хэсгийн ахлагч нар, хорооны дарга нар энд ирсэн байх. Ер нь багийн Засаг дарга, сумын Засаг дарга нарын хийх ёстой ганц ажил бий. Та нар иргэдээ асуудал шийдэхэд оролцуул. Тэгээд л болоо. Өмнөөс нь юм шийдэх гээд л. Тэгсэн мөртлөө бүр буруу шийдсэн, идсэн уусан болоод хүнээр загнуулж явах чинь гай биз дээ. Хүмүүсийн дунд сайхан инээгээд явъя гэвэл иргэдээрээ л шийдүүлээч дээ. Хүн оролцоод хийгээд ирэхээр хэрэгжилт нь сайжирдаг. Хүн оролцоод шийдээд ирэхээр хяналт нь сайжирдаг. Хүн оролцоод шийдээд ирэхээр тэр хүн өөрийгөө бодож шийдэл гаргадаг. Түүнээс биш Засаг даргын байшинг барья гэдэггүй л байхгүй юу. Хэдэн жил бид дарга нарын хүслийг хангаж тэдний бодож байгаа юмыг шийдэх гэж явах юм бэ? Болохгүй шүү дээ. Иргэдийнхээ хүсч байгаа юмыг шийдэх хэрэгтэй. Тэгэхээр дарга нар минь иргэддээ эрхийг нь өг. Төрийн үргэлжлүүлэх ёстой нэг ажил байгаа. 2005 онд намайг Ерөнхий сайд болоход маш их хямрал болж байсан. Тэгсэн 2005 оны 12 дугаар сард Монгол Улсын төсөв анх удаа ашигтай гарсан. Би маш их гайхсан. Тэгтэл надад энгийн нэг өвгөн “Мэдээж шүү дээ. Чи гарч ирээд төсвийн хулгайг зогсоож байгаа юм чинь. Нөгөө авлигыг зогсоож байгаа юм чинь. Гааль дээр байсан авлигыг чи зогсоолоо, Улсын төсөвт бүгд л ордог болохгүй юу даа. Тэгээд л төсөв чинь ашигтай гарлаа” гэж хэлж байсан. Эндээс Монгол Улс хичнээн баян, хичнээн боломжтой нь харагдаж байгаа юм.
Өнөөдөр зүгээр л хэрэгт шалгагдаж байгаа нэг этгээдийн дансанд хадгалуулсан мөнгө 44 цэцэрлэг барихаар байна гэж байгаа шүү дээ. Улаанбаатарт 44 цэцэрлэг хэрэгтэй биз дээ. Ямар учраас Элбэгдорж муу хэлүүлэн янз бүрээр дуудуулан тэмцээд байгаа юм бэ. Би өөрийнхөө төлөө яваагүй. Тэр мөнгө миний ард түмний халаасанд орох ёстой. Тэр мөнгөөр цэцэрлэг барих ёстой л гэж бодож байна. Тэр мөнгө эргээд ард түмний баялаг болох ёстой л гэж бодож байна. Энэ соёлыг үлдээх ёстой юм. Элбэгдорж гарч ирээд баяжаад, ах дүү нь хөрөнгөжөөд байхыг би хувьдаа тэвчихгүй. Миний нэрээр ажилд орох гэж байна уу, та нар хараарай. Би ажилд оруулъя гэвэл дээрээ 7 ахтай хүн шүү. Миний ээж ноднин хүүхдүүдээ цуглуулсан. 130 гаруй хүн цугларч байсан. Миний нэрээр тендер аваад идсэн хүн байна уу. Би бол ачаа хөнгөн явдаг. Бага Хурлын гишүүн болоод том ахындаа очихдоо хэлж байсан. Би төрийн ордонд орсон болохоос биш таны юм уу, хэн нэгний асуудлыг шийдэх гэж яваагүй. Тэгэх гэж явсан бол би яах гэж хувьсгал хийсэн юм. Энэ бол миний л барьдаг зарчим. Би энэ зарчмаа баримтална. Энэ зарчмыг бусад нь ч баримтлах хэрэгтэй. Үнэхээр миний сэтгэл өвдөж байгаа. Манай иргэдийн өвчлөлийн байдал ямар байна. Эрүүл мэндийн байдал ямар хүнд байна вэ? Төсвөөс 2, 3 тэрбум төгрөг гаргаад шинжилгээний сайн төхөөрөмж ав гэсэн. Ажил хариуцсан нөхөр нь тендер дээр ажиллаад хойд хөршид хог дээр хаях гэж байсан зүйлийг оруулаад ирсэн байгаа юм. Энэ юу гэсэн үг вэ? Ийм юман дээр яагаад хүний сэтгэл өвдөж болдоггүй юм бэ? Нүгэл хийж байна шүү дээ. Би “Төрд ажиллана гэдэг бол буян хийх” гэж хэлдэг. Буян хийх гэж хүнд тулгамдаж байгаа хэцүү асуудлыг шийдэж өгөхийг хэлдэг юм. Түүнээс биш хүний өмнөөс завшихыг хэлдэггүй юм. Ийм нүгэл гайг тэвчиж болохгүй. Ийм юмыг бид холдуулах ёстой.
Би нэг л юмыг аз жаргал гэж бодно. Ерөнхийлөгчийн ажлыг өгсний дараа Сүхбаатарын талбайгаар ард түмнийхээ дунд чөлөөтэй алхаад явж байхыг аз жаргал гэж бодож байгаа. Би гадагшаа явмааргүй байна. Хүмүүсийн дунд харах нүүртэй явъя л даа. Надаар дуусахгүй биз дээ.
Бат-Үүлийг сонгоно гэдэг нь түүнийг дарга болгох гэсэндээ биш, ажил хийлгэх гэж сонгосон. Өөрсдийгөө л бодож сонгосон. Энэ хэдэн дарга нарыг хараад байсан чинь Бат-Үүл нь арай дээр юмуу даа, түүнийг дагаж яваа багийнх нь улсууд арай дээр юмуу даа гэж бодож сонгоо биз дээ нийслэлийнхэн.
Бид хүнээ мартаад байна
Дараагийн миний ярих гэсэн зүйл хүний асуудал. Хүнээ мартаад байна. Хүн өөрийгөө боддог гэж хэллээ. Хэдүүлээ бодъё. Ажлаа олж аваад бүтцэд оруулаад эмх цэгцэд оруулаад харах чадвар сууна гэдэг олон жил шаарддаг.
Хүн төрлөө гэж бодъё. 5 сартай жирэмснээс эхлээд 12 сарын хугацаанд 40 мянган төгрөг авч байгаа. Энийг бид дэмжих хэрэгтэй. 20-40 насны хооронд байгаа төрөх насны ээжүүдийг маш сайн дэмжмээр байна. Монголчууд бид олуулаа болмоор байна. Нэг тоо хараад гайхлаа сая. Монголын нийт өрхийг аваад үзсэн чинь 70 хувь нь хүүхэдтэй өрх байна. 30 хувийнх нь хүүхдүүд том болоод тусгаарлачихсан бололтой. 70 хувийг нь 100 хувь гээд аваад үзсэн чинь 80 хувь нь 1-2 хүүхэдтэй байна. Миний аав, ээж шиг 8 хүүхэдтэй айл хаана байна вэ? 10-15 хувь нь 3- 4 хүүхэдтэй байна. 5- 6 хүүхэдтэй нь нийт өрхийн 2-хон хувь болж байна. Нөгөө олуулаа болох монголчууд маань яав аа? Хүн нэмэгдвэл хүнс нэмэгдэнэ гэдэг биз дээ. Бидний бодлого хаана байна аа. Улсынхаа ирээдүйг бодъё гэвэл бид хүүхдээсээ эхэлж бодох хэрэгтэй. 2 нас хүртэл хүүхдээ харж байгаа ээжүүдийн ажлыг хөдөлмөр эрхлэлт гэж үзэх ёстой. Тэр ээжүүдэд тэтгэмж өгөх ёстой.
Та нар үүнийг сонгуулийн амлалт ч гэж бодно уу, биш ч гэж бодно уу, Элбэгдоржийн сонгууль ойртож гэж бодно уу, дэмжинэ, дэмжихгүй гэж бодно уу хамаагүй, би үүнийг хийнэ. Би одоо Засгийн газрын гишүүдтэй гараад энэ тухай ярина. Энэ миний хийх ёстой ажил. Би хоёр жилийн өмнөөс энийг ярьж байгаа. Засгийн газар тооцоо хийгээд, бодоод л байгаа. Зардлаа хасч байгаад бид хийнэ. Хүүхэд дээрээ мөнгө хэмнэмээргүй байна. Монголчууд хүүхдэд дээрээ мөнгө хэмнэдэг хүмүүс биш. Ээж хүн, аав хүн хэзээ ч хүүхэд дээрээ мөнгө хэмнэдэггүй. Хөдөлмөрийн хөлсний дунджаар үнэлээд тийм хэмжээний хөдөлмөр гэж үзэж тэр ээжийг дэмжих хэрэгтэй. 0-2 нас хүртэл ийм дэмжлэг байлгахын төлөө явах юм байна. 6 настай сургуульд орчихдог учраас 2-5 нас хамгийн гол асуудал байна.
90 мянган хүүхэд гэртээ цоожлуулж байна
Монгол Улсын 2-5 настай хүүхдийн тоо 220 мянга байна. Түүний 130 мянга нь өнөөдөр цэцэрлэгт хамрагдаж байна. 100 ортой цэцэрлэг 150, бүр 200 ч хүүхэдтэй байгаа. 15 хүүхэд авах анги 30 хүүхэдтэй байгаа. Маш олон жилийн өмнө баригдсан цэцэрлэгүүд ч байгаа. Мэргэжлийн хяналтынхан ирээд үйл ажиллагаа явуулж болохгүй гээд дүгнэлт гаргасан байдаг. Иймэрхүү байдалтай байна. Цэцэрлэгт явдаггүй 90 мянга маань гэртээ цоожлуулж байгаа. Хүүхэдтэй холбоотой хичнээн олон асуудал бий болдог билээ. Хүүхдээ цэцэрлэгт аваачиж өгнө, машины түгжрэлд орно, ажлаасаа хоцорно. Бас бухимдал нь таны л эрүүл мэнд, ажлын үр өгөөжид нөлөөлнө. Манай ард иргэдийн хүүхдийнхээ төлөө зарцуулж байгаа хүч хөдөлмөр, мөнгө, цаг асар их.
100 хүүхэдтэй 900 цэцэрлэг баръя, нэгийг нь 1 тэрбум төгрөгөөр үнэлье. 900 тэрбум төгрөг болно. Энэ Засгийн газар ч, Их Хурал ч ингэж асуудал шийдэж чадахгүй. Ойрын 10 жилд зөвхөн цэцэрлэгт ийм мөнгө гаргаж чадахгүй. Тэгвэл яаж шийдэх вэ? Бид хоёр гурван зам нээж өгөх хэрэгтэй. Их Хуралд байгаа эмэгтэй гишүүдийнхээ саналыг үргэлж дэмжиж ажиллана. Үүнийгээ би Засгийн газрын гишүүдэд хэлсэн байгаа. Гэрээр хүүхэд хардаг үйлчилгээг нээж өгье. Энэ юу гэсэн үг вэ? Орцныхоо 5 хүүхдийг харж байгаа хүний хөдөлмөрийг л үнэлье. Өнөөдөр цэцэрлэгт явж байгаа хүүхэд нэг бүрт улс 116 мянга 850 төгрөг сардаа зарцуулж байгаа. Тэгвэл нэг хүүхэд харахад сард 110 мянган төгрөг, 5 хүүхэд харахад 550 мянган төгрөг болно. 5 хүүхэд харж байгаа ээжид ийм мөнгө өгье л дөө. Тэр ээж ажилтай болно. 5 хүүхдийн цаана байгаа аав, ээжийн нуруу тэнийнэ.
Нэг их мэдэгч “Ээжид өгчихнө гэж бодъё, аягүй бол мөлхөж очоод гал руу гараа хийчихнэ” гээд л ярих байх л даа. Юун гал руу гараа хийх. Тэр дээр нь бид шаардлага, шалгуур тавиад өгчихнө. Төр хуулиараа бүгдийг нь заагаад өгчихнө. Өөрийнхөө таньдаг ээжээс ирж хүүхдээ авна. Маш сайн хариуцлагын гэрээ байгуулчих л даа. Ийм маягаар гэр хороололд, жижиг байшин, байшингийнхаа хажуу талын өрөөг ч юмуу, аль эсвэл гэр бариад ч юмуу шийдчих хэрэгтэй.
Хамгийн их хохирдог улсууд манай гэр хорооллынхон. Хамгийн их хохирдог улсууд цэцэрлэгт хүүхдээ өгч чадахгүй байгаа ард иргэд. Их Хурлын эмэгтэй гишүүдийн өөдөөс ярвайж тайлбар тавьж байгаа нөхдүүдийн бүгдийнх нь хүүхэд цэцэрлэгт явж байгаа. Хүүхдээ цэцэрлэгт өгч чадаагүй Их Хурлын гишүүн надад олоод ир л дээ. Засгийн газрын сайд нар дотроос хүүхдээ цэцэрлэгт өгч чадахгүй байгаа хүн бий болов уу. Байхгүй. Тэр баталгаатай. Хэн өгч чадахгүй байна? Арын хаалгагүй, мөнгөгүй, хүүхдээ зөөнө гэхээр хэт холдоод байгаа, ойр хавьд нь цэцэрлэггүй, унаагүй, ядарсан зүдэрсэн ард иргэд, аав ээжүүд л өгч чадахгүй байна. Энэ хүмүүсийг боломжоор хангах нь төр бодлого, үүрэг биз дээ.
Цэцэрлэгт явдаг хүүхэд бүрт улсаас сардаа 116850 төгрөг өгдөг атлаа гэртээ байгаад нь юу өгдөггүй. Аав, ээж нь тэр мөнгөө авч чаддаггүй, хүүхдээ ч цэцэрлэгт өгч чаддаггүй, өөрөө ч ажилд явж чаддаггүй. Ингэж хэдэн янзаар хохирч болох уу? Ингэж ялгаварлагдаж байж болох уу? Ийм юм байж болохгүй. Дэлхийн бүх улс оронд ийм асуудлыг шийдсэн байдаг юм. Ийм учраас бид шийдэх хэрэгтэй.
Сумын төвд 300 өрх байж байхад тэнд 10 жижиг цэцэрлэгийг айлууд нь тэр шалгуурыг хангаад гаргаад ирэг, 10 эмэгтэй ажилтай болчихно. Нэг эмэгтэй 5 хүүхдийг жимбийлгээд байна шүү дээ. Дээрээс нь аав, ээж нь нэмээд мөнгө өгнө. Гэрээ байгуулчихна. Бусад улс оронд шийдээд ирсэн ийм юмыг хэрэгжүүлж, хуулийг нь батлаад, үндсийг нь бүрдүүлээд шалгуурыг нь тавиад өгөх үүргийг төр хийж байх ёстой.
Аж ахуйн нэгж, байгууллага бүхэн цэцэрлэгтэй байж болно
Бат-Үүл даргатай ярьж байгаа өөр нэг зүйл бий. Аж ахуйн нэгж бүхэн, байгууллага бүхэн ажлын газартаа том өрөө гаргаад ажилчдынхаа хүүхдийн цэцэрлэгийг байгуулчих. Ажилчдад чинь ямар амар вэ. Хамгийн амархан шийдэл байгаа биз дээ. Энэний зөвшөөрлийг өг, шалгуурыг нь тавь, тэгээд л болоо шүү дээ. 300 хүн, 200 хүн, 20, 30, 40 хүн ажилладаг ажлын газарт байж болно. Тэнд нь нэг өрөө, багш гаргаад ажиллуулчихна. Багшийнх нь зардлыг төрөөс өгчихнө. Тэрнийгээ аж ахуйн нэгж нь жаахан хөрөнгө оруулаад сайжруулж болно. Ажилчин, ажилтнууд чинь өдөр хүүхдүүдтэйгээ цуг хоолоо идэж байг л даа. Ямар их ажил, цаг хэмнэх вэ? Ингэж шийдэх боломж байна. Хамтраад шийдлийг олж болно. Төрийн байгууллага ч байсан дарга, сайдынхаа олон өрөөний хоёрыг нь хүүхдийн цэцэрлэгт зориул л даа.
Би төрийн ордонд орж ирээд миний өмнөх Ерөнхийлөгчид, Чойбалсан гуайгаас хойших төрийн тэргүүнүүд сууж байсан тэр өрөөг “Иргэний танхим” болгоод шийдвэр, хууль гаргахад иргэдийн оролцоог хангахад зориулаад явж байна. Сэтгэл байвал болж байна.
Гэрийнх нь ойрхон бага сургууль байгуулахыг дэмжиж байна
Хүүхэд маань сургуульд орлоо гэж бодъё. Тэр сургуулийн хүүхдүүдийг бид нэг бодлогоор үргэлжлүүлж явуулна. Манайд арванхоёрдугаар ангийн ч, хоёрдугаар ангийн ч хүүхэд адилхан хол ойр гэлгүй гэрээсээ сургуульдаа явдаг. Бага насны хүүхдүүдийг өглөө автобус руу чихэж оруулаад 2 цаг явуулдаг эсвэл аав ээж нь дагуулаад удаан түгжрээнд ордог биш гэрт нь ойрхон /бусад оронд 500 метрээс дотогш/ бага сургуулийг нь байгуулах нь хамгийн зөв. Бага сургуулийг нь байгуулаад өгчихвөл нөгөө дунд сургуульд чихцэлдэж байгаа хүүхдүүдийн багтаамж шал өөр болно. Хүүхдийн хүмүүжил, бусад зүйлдээ ч маш сайн. Тийм учраас бага сургуулийг аль болох тэр хүүхдийн оршин байгаа газраас 500 метр, холдлоо гэхэд 1 км дотор нь заавал байгуулах ёстой. Нийслэлд ийм байдлаар 80 бага сургууль байгуулахаар төлөвлөгөө гаргаж байгаа гэдгийг би хувьдаа дэмжиж байгаа. Үүний төлөө бид ажиллах ёстой.
Залуу гэр бүл бүр байрны зээлд хамрагдах боломжтой
Таны хүүхэд оюутан боллоо гэж бодъё. Оюутан болохоор яахыг та нар мэдэж байгаа. Оюутан 70 мянга, Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвд суралцагсад 45 мянгыг авдаг. Дараа нь ажилтай болцгооно, залуу гэр бүл болно. Хамгийн чухал асуудал нь орон сууц. Энэ засгийн газар 800 тэрбум төгрөгийг моргежийн зээл болгож гаргана. Өчигдөр би Ерөнхий сайдаас хүссэн залуу гэр бүл бүхэн орон сууцны зээлд хамрагдах боломж байгаа юу гэхэд ойрын хугацаанд, зургаадугаар сар гэхэд бид боломжийг нь бүрдүүлнэ, санхүүгийн эх үүсвэрийг нь олсон гэж байна лээ. Энэ гайхамшиг байхгүй. Ингээд орон сууцтай болно.
Орон сууцнууд сүндэрлэн босно гэдэг бол газар дор байгаа баялаг маань газар дээрх баялаг болж хувирч байгаа юм. Иймэрхүү маягаар явах хэрэгтэй.
Одоо манай ахмадууд сэтгэл амар байж болно
Муу төр өр үлдээдэг, сайн төр хуримтлал үлдээдэг гэж би Их Хурал дээр хэлсэн, олон хүн дэмжиж байгаа. Одоо хуримтлал үлдээдэг төр болох ёстой. Бусад орон ингэж яваад болж байна. Ажиллаж байхдаа төлж байгаа нийгмийн даатгалын шимтгэл нь тэтгэвэрт гарахад танд өгөх мөнгө гэж ойлгох хэрэгтэй. Нийгмийн даатгалын шимтгэлээ тэр уурхайгаас орж ирж байгаа орлоготойгоо холбочихдог юм байна лээ. Ингэвэл монголд ажил хийж байгаа бүх хүн амьдралын баталгаатай болж байгаа. Яах гэж ийм их уул уурхайтай, яах гэж байгалийн баялагтай оронд та төрсөн юм бэ. Тэрнийхээ үр шимийг хүртэх гэж төрсөн юм байгаа биз дээ. Тэрний үр шимийг хүртээдэг хамгийн сайн арга нь нэг сая, сая таван зуун мянган төгрөгийн бэлэн амлалт биш ээ. Сонгуулийн амлалтаар биш, таны нийгмийн даатгалын мөнгийг л эргүүлээд баялгийн сан болгож байгаа юм. Тэтгэврийн мөнгийг чинь баялгийн сан болгож байгаа юм. Одоо манай ахмадууд сэтгэл амар байж болно. Бид бүгдээрээ ахмад болно. Тийм учраас ерөөлөөр ахмад болох бүх иргэн баялгаараа баталгаажсан тэтгэврийн сантай, тэтгэврийн орлоготой болно.
Хүүхэд төрснөөс авахуулаад ахмад болоод тэтгэвэртээ гараад, гавьяаныхаа амралтад гараад жаргах хүртэл энэ хүмүүсийн асуудлыг ингэж шийдэх хэрэгтэй. Ингэж харах хэрэгтэй. Ингэж харвал монгол хүн тайван, аюулгүй зөв амьдралтай, итгэлтэй байж чадна. Энэ боломж өнөөдөр монголд байна. Энэ зүйлүүдийг би та бүхэнд хэлэх гэсэн юм. Миний хэлэх гэсэн зүйл бол Улаанбаатарт хийж байгаа өөрчлөлтүүд цааш үргэлжлэх ёстой. Бид юм бүтээдэг, хийдэг улсуудаа дэмжих хэрэгтэй. Төртэй холбоотой, шударга ёстой холбоотой асуудлаа үргэлжлүүлж хийх хэрэгтэй. Замын дунд зогсох хэрэггүй, хүнээ мартдаг явдлаа болъё.
Нийгэмд олуулаа атлаа асуудал шийддэг газар
цөөнх бологсдыг би илүүтэй төлөөлнө
Би Ерөнхийлөгчийн хувьд нэг л зорилго тавьж байгаа. Би монголын ард түмнийг бүгдийг нь төлөөлөх үүрэгтэй. Гэхдээ Их Хурлын танхимд орж чадахгүй байгаа хүмүүсийг илүүтэй төлөөлье гэж бодож байгаа. 76-д ахмадууд олонх болж чадахгүй байгаа. Тэгэхээр ахмадуудыг би төлөөлье. Тэр 0-2 настай хүүхдүүд, тэр ээжийнхээ хэвлийд байгаа 5 сартай хүүхдийн төлөө би явъя, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн төлөө явъя, оюутны чинь төлөө явъя аа. Хүүхдээ асарч байгаа хүн, хөл хүндтэй ээжийн төлөө явъя. Тэд нийгэмд олуулаа атлаа асуудал шийддэг газар цөөнх болчихоод байгаа юм. Жирэмсэн эх найман сарын дараа хаана ямар төрөх эмнэлэгт очих вэ гээд нүүрээ улалзуулаад явж байна. Тэр хүмүүсийн төлөө явах ёстой. Ажил, амьдрал бүх юмаа хийсэн тэр ахмадуудыг төлөөлөх ёстой. Энэ бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хийх ёстой ажил. Хамгийн сайн ардчилал бол гадаа үлдчихсэн цөөнхийнхөө эрх ашгийг хамгаалж, тэдний төлөө асуудал шийдэх явдал гэж байгаа. Түүнээс биш хэдэн улс төрчид орчихоод өөрсдийнхөө асуудлыг шийдэхийг бол муу ардчилал гэнэ. Муу ардчиллаас бид салгаж өгөх ёстой.
Та бүхэнд их баярлалаа.
Би улсаа бүтнээр нь харж байна
