Ерөнхийлөгчийн Ахлах зөвлөх бөгөөд Хуулийн бодлогын зөвлөх П.Цагаантай ярилцлаа. Түүний хэлсэн үг Ерөнхийлөгчийн бус өөрийнх нь хувийн байр суурь гэдгийг тэрбээр тодотгосон.
-Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төсөлд санал авахаар Ерөнхийлөгч, Засгийн газарт хүргүүлсэн. Төрийн тэргүүн хуульд өөрчлөлт оруулахыг дэмжихгүй байгаа. Төслийн талаар Та ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Анхны ардчилсан, шинэ Үндсэн хуулийг боловсруулж батлахад буюу “гал тогоон”-д нь ажиллаж, гар бие оролцож явснаа ховорхон хувь заяа гэж боддог. Тухайн үед би Үндсэн хуулийн эх баригч Б.Чимэд гуайн хуулийн туслахаар ажиллаж байсан. Тийм учраас “эцэг” хуулийн зүйл, заалт бүрээс гадна ямар санаа агуулгаар тэдгээрийг оруулсаныг нь мэднэ гэж боддог. Олон орны Үндсэн хуулийн эрх зүйг тусгайлан судалж байв. Аливаа хуулийг тууштай мөрдөж, тэвчиж байж үр шимийг нь үздэг. Үндсэн хуульдаа олон дахин гар хүрээд байвал нөхөөстэй дугуй шиг болчихдог талтай. Олон орны ийм туршлага байна.
Үндсэн хуулиа эхлээд утга, үзэл санаа, үг, өгүүлбэрээр нь мөрдөөд үзэх хэрэгтэй. Харамсалтай нь тэгж манайхан чадаагүй. УИХ, Засгийн газар, төрийн өндөр алба хаагчдын үйл ажиллагаанд ийм буруу явдал байнга харагдаж байдаг. Хууль тогтоох байгууллага зарим эрх мэдлээ эдэлж чадахаа больсон. Гүйцэтгэх засаглалдаа түүнийгээ шилжүүлсэн. Тэгсэн хэрнээ гүйцэтгэх засаглалынхаа үйл ажиллагаанд оролцдог. Засаглалыг хуваах онолын дагуу манайд хууль, эрх зүй төлөвшиж чадаагүй байна. Тийм учраас Үндсэн хуульд хандахдаа долоо хэмжиж нэг огтлох зарчмыг хатуу баримтлах хэрэгтэй.
-Нийгэм, цаг үеийн шаардлага байна гэж хууль санаачлагчид үзээд байгаа шүү дээ?
-Үндсэн хууль маань дарангуйллаас ардчилал руу, төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцооноос зах зээлд шилжих үүргээ гүйцэтгэлээ. Одоо хөгжлийн шинэ шатанд гарсан учраас өөрчлөх хэрэгтэй гэж байгаа бол шинэ Үндсэн хуулийн тухай ярих ёстой байх. Намайг хувь хүнийхээ байр суурийг илэрхийлж байгаа гэдгийг ойлгохыг хүсье. Нэмэлт, өөрчлөлт оруулах байдлаар шинэчлэх нь бэрхшээлтэй байж магадгүй. Долоон нэмэлт, өөрчлөлтийн түүхийг би сайн санаж байна. Бараг шинэ жилийн баярын уур амьсгал орсон үед их шуурхай хэлэлцэж баталсан. Цэц дээр унасан. Төрт ёсны түүхэн уламжлалтай, ардчилсан орны хувьд Үндсэн хуульд бодлогогүйгээр хандах учиргүй гэсэн бодолтой явдаг.
Сонгууль болохоос зургаан сарын өмнө Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж болохгүй гэсэн заалт бий. Нэмэлт, өөрчлөлт орууллаа гэхэд өндөр босготой. Энэ мэт хүчин зүйлээс хамаарч Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах магадлал бага харагдаж байгаа. Үнэхээр сайжруулах гэж байгаа бол энэ өөрчлөлт нь дараагийн УИХ-ын үеэс үйлчилж эхэлнэ гэж тогтоох хэрэгтэй. Зарим оронд ийм туршлага байдаг. Тэгсэн тохиолдолд өөртөө зориулж хууль гаргалаа гэх хардлагад орохгүй. Үнэхээр алсыг харж байгаа бол энэ зарчмыг баримтлах нь зөв. 76 гишүүнийг 99 болгочихоор сайн болчихгүй. Тогтолцоондоо л асуудлын гол нь байгаа шүү дээ. Ардчилсан, шинэ Үндсэн хуулийг батлахдаа маш олон хатуу сорилт, бэрхшээлийг даван туулсан байдаг юм.
-АН, МАН өнөөдөр хамтарч засгийн эрх барьж байна. Нэг нам нь дангаараа эрх барих тохиолдолд ийм том асуудлыг шийдэж чадахгүй л болов уу. Сөргөлдөгч намууд нөгөөдөө боломж олгохдоо тун тааруу байдаг нь цаг хугацаагаар нотлогдсон зүйл шүү дээ.
-Хоёр нам хамтраад Засгийн газраа байгуулсан. УИХ-д дийлэнх олонхийн суудалтай. Ийм үедээ Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулна гэхээсээ шийдлээ хүлээсэн бусад том асуудалд анхаарлаа төвлөрүүлэх хэрэгтэй байгаа юм. Эхний ээлжинд 2012 оны төсөв байна. Оюутолгой, Тавантолгойн асуудал байна. Ашигт малтмалын хууль, Сонгуулийн тогтолцоо, Шүүх эрх мэдлийн шинэчлэлийн асуудал байна. Эдгээр асуудлыг шийдчих юм бол энэ УИХ-ын гавьяа. Хамтарсаны хэрэг гарна. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулна гэдгээ олон талаас нь нухацтай бодож үзэх ёстой байгаа юм даа. Ерөнхийлөгч Үндсэн хуулийн асуудалд хандахдаа ул суурьтай, зөвшилцлийг эрхэмлэж олон талаас нь байр суурьтай байх ёстой гэж үзэж байгаа. Ингэхийн тулд цаг хугацаа шаардлагатай. Тийм боломж нь алга байна гэдгийг л хэлээд байгаа.
Төсвийг хэлэлцэхэд дөрвөн шатны хэлэлцүүлэг хэрэгтэй. Ард түмэн Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хүсэж байна уу, шударга ёс, хараат бус шүүхийг хүсэж байна уу гэдгийг эхлээд мэдсэн байх ёстой. Өнөөдөр нийгэмд хамгийн их үгүйлэгдэж байгаа зүйл бол шударга ёс. Эцсийн үнэнийг шүүх тогтоодог. Гэтэл шүүх нь шударга байж чадаж байна уу. Шударга шүүхийн засаглалтай болохын тулд УИХ ажиллах ёстой биз дээ. Үндсэн хуулийг өөрчлөхөөсөө өмнө шударга ёс тогтоохын төлөө УИХ ажиллъя. Шударга, ил тод шүүхийн тогтолцоотой орны эдийн засгийн өсөлтийг 10-12 хувь нь шүүхээс хамаардаг гэсэн Дэлхийн банкнаас гаргасан судалгаа байна. Энэ асуудалд УИХ манаь анхаарлаа хандуулах юм бол нийгмээс илүү их сайшаал, талархал хүлээх болно гэдэгт итгэдэг.
-1999, 2000 онд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахдаа эрх баригчид өөрсдийн эрх ашигт нийцүүлсэн нь одоо тодорхой болсон. Одоогийн санаачлаад байгаа төсөл ч хөндлөнгөөс ажигласан хүмүүст тийм сэтгэгдэл төрүүлээд байгаа нь нууц биш. Санал асуулгын тухай хуульд Үндсэн хууль өөрчлөлт оруулахдаа ард нийтийн санал асуулга явуулж болно гэсэн заалт бий. Гэтэл тэгсэнгүй. Энэ бүх үйлдэл хардлага төрүүлдэг.
-Санал асуулга явуулах их түвэгтэй асуудал. Харин социологийн судалгаа явуулж болно. Нийгэм юу хүсээд байгааг тандаж болох юм. Тэр дагуу шийдэл гаргах хэрэгтэй. Б.Чимэд гуай анх намайг ажилд аваад хэлж байсан юм. “Цагаан аа, манайхан албан тушаалд хүрснийгээ ухаантай болсон гэж боддог. Түүн шиг худлаа зүйл байхгүй шүү. Энэ бол том эндүүрэл. Албан тушаал гэдэг эрх мэдэл, хариуцлага, мэргэжил боловсрол болохоос биш ухаантай болсон хэрэг биш” гэж. Дарга болчихоороо ухаантай болчихлоо гэж үзэх хандлага харагддаг юм.
Мөнхийн гар хүрдэггүй хууль гэж байдаггүй. Засаж залруулмаар зүйл Үндсэн хуульд байдаг. Олон талаас нь сайтар судалж, тооцоолох хэрэгтэй. Яг үнэндээ, хуулийг мөрдөж хэвшээгүйгээс л асуудал үүсээд байгаа юм. Сурвалжлагч та нарын эрхийг нэг хэсэг хязгаарлаа биз. Тэгээд та нар эсэргүүцсэн. Удалгүй тэр өөрчлөлтөө цуцалсан шүү дээ. Тийм учраас олон талаас нь нухацтай судалж, гарч болзошгүй нийгмийн үр дагаврыг тооцох хэрэгтэй юм. Өнөөдөр Монголд хууль буюу “араг” яс нь байгаад байдаг. Одоо түүнийгээ цаг үе, нийгмийн хэрэгцээ шаардлагад нь нийцүүлж сайжруулахын тулд “чигжээс” хийх хэрэгтэй байна. Үнэндээ сайн засаглал, шударга, хараат бус нээлттэй шүүх нэн тэргүүнд хэрэгтэй байна.
-Та “Оюутолгой” ХХК-ийн Удирдах зөвлөлийн гишүүн. Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг тойрсон улс төр яваад байгаа. Энэ бүхэн Оюутолгой төслийн үйл ажиллагаанд нөлөөлж байгаа эсэх талаар тодорхой хариулт хүсэж байна?
-Монголын эдийн засаг, санхүү өдөрт хэдэн тэрбум төгрөгөөр тэлж байна. Дэлхийд байхгүй эдийн засгийн түүхэн эерэг үзэгдэл болох гэж байна. Ийм үед ухаантай сайн засаглал, бие даасан шүүх ус, агаар шиг хэрэгтэй болдог.
Бид болох болохгүй зүйлээ маш сайн мэддэг байх хэрэгтэй юм билээ. Монгол Улс бол төрт ёсны олон зуун жилийн уламжлалтай. Монгол хүний оюун ухаан их урт. Түүнтэйгээ адилхан тэвчээртэй, алсыг харсан байх ёстой юм болов уу. Оюутолгой бол хөрөнгө оруулалтын хэмжээ, гуравдагч хөрш бий болгож буй байдал, Монголын эдийн засагт үзүлэх нөлөө зэрэг олон талаараа манай орны нэн шинэ түүхэнд тодоор бичигдэх том төсөл. Төслийн ажил маш сайн явж байгаа. Төлөвлөснөөсөө 5-6 сар түрүүлж явна. Хөрөнгө оруулагч болон манай Засгийн газар хүлээсэн үүргээ маш сайн биелүүлж байгаа. Энэ бол сайн мэдээ.
-Та гал тогоонд нь байгаа хүний хувьд гэрээ, хэлэлцээрийн сайн, мууг илүү мэдэрч хардаг байх...
-Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, хэлэлцээрийн тухайд шүүмжлэлтэй хандах зүйл зөндөө бий. Сайжруулах боловсронгуй болгох зүйл маш их бий. Гэхдээ алсын хараатай, тэвчээртэй байж чадаад үр шимийг нь үзэх ёстой. Явцын дунд гэрээ, хэлэлцээрийг боловсронгуй болгож сайжруулж болно оо. Эндээс авсан сургамж, алдаа оноогоо дараа дараагийн төсөлд давтахгүй байх хэрэгтэй. УИХ-ын 20 гишүүний тавьсан шаардлагыг жаахан яарчихжээ гэж л харж байна. Гал тогоонд нь байгаа хүний хувьд гэрээ, хэлэлцээрийн сайн муу зүйлийг мэднэ ээ. Манайхан тоо яриад байгаа болохоос биш агуулга нь чухал шүү дээ. Хөгжлийн гайхамшгийг бүтээхийн тулд удирдлагын өрсөлдөх чадвар маш чухал юм. Монгол Улс нөөцөө зөв ашиглаж, өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлэх ёстой. Боломжийг ашиглаж чадсан улс л хөгждөг. Өнгөрснөөсөө сургамж аваад хөгжих ёстой. Үндэсний эрх ашгаа нэгтгэж чадвал Монгол Улс шинэ зуунд гайхамшгийг бүтээж чадна.
Саяхан би тэмдэглэлээ үзэж суулаа. 15 жилийн өмнө Монголд өөрийн гэсэн байртай компани байгаагүй юм билээ. “МАК” гэхэд СОТ-2-ын байранд, “Женко” Ленин клубт, “Бодь” гэхэд л СТӨ-нд байр түрээсэлдэг байв. Өнөөдөр тэгвэл долларын тэрбумтэн Монголд төрж байна. 15-хан жилийн дотор шүү. Хөгжлийн нэг үеийг 30-35 жилээр тооцдог. Гэтэл хөгжлийн нэг үе хүрэхгүй хугацаанд Монгол Улс ингэж хөгжсөн байна. Эдийн засгийн энэ ашгаа нийгэмдээ зориулах талаар зөв бодлого хэрэгжүүлэх цаг иржээ. Нийгэмд популизм байж болохгүй. Буруу зүйлийг зориг гаргаад зөв болгодог иргэний зориг төр, намуудад хэрэгтэй байгаа юм байна гэж хувьдаа боддог юм. Зөв зүйлээ нийгэмдээ ойлгуулж чаддаг байх ёстой. 15 жилийн өмнө мөнгөний зовлон Монголын төр засагт байдаг байсан бол одоо мөнгөө хэрхэн зөв зарцуулах вэ гэдэг зовлонд бараг унах гээд байгаа юм биш үү. Илүү хурдан хөгжихийн тулд Монгол Улсад сайн засаглал, хараат бус шүүхийн тогтолцоо хэрэгтэй гэдгийг л дахин дахин хэлмээр байна даа.
Го.ЭНХТӨР Өнөөдөр сонин
