Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор өнөөдөр Их Тэнгэрт болж буй “Өрсөлдөх чадвар ба компанийн нийгмийн хариуцлага” сэдэвт олон улсын бага хурлын нээж Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Д.Баттулга үг хэллээ. Тэрээр хэлэхдээ “Эрхэм хүндэт ноёд хатагтай нар аа, гадаадын эрхэм зочид оо, бизнес эрхлэгчид ээ, Өнөөдөр та бүхэнтэй “Өрсөлдөх чадвар ба компанийн нийгмийн хариуцлага” гэсэн сэдвээр санал бодлоо солилцох гэж буйдаа миний бие туйлын баяртай байна. Энэхүү боломжийг бүрдүүлж өгсөн ХБНГУ-ын Хөгжлийн хамтын ажиллагааны байгууллага болон бусад зохион байгуулагч нарт Ерөнхийлөгчийн нэрийн өмнөөс талархал илэрхийлье.
Бид бүхний урилгыг хүлээн авч тэргүүн туршлагаасаа харамгүй хуваалцахаар хол замыг туулж ирсэн гадны зочид төлөөлөгчдөд ч мөн талархаж байна.
Монгол Улс тайван замаар ардчилсан хувьсгалыг хийж, улмаар бүс нутагтаа улс төрийн эрх чөлөөгөөр үлгэр жишээ орон болжээ гэдгийг бидний анд нөхдүүд байнга дурьддаг билээ. Монгол Улс дэлхийн ардчилсан нийгэмлэгийг энэ жил тэргүүлж буй. ХБНГУ –ын канцлер, хатагтай Меркелийн айлчлал ч Монгол Улсын ардчилсан сонголт, чөлөөт эдийн засгийн төлөөх хөгжлийн замыг дэмжиж буйн илэрхийлэл гэж бид хүлээж авч байна.
Хэдий дэлхий дахин 2008-2009 оны санхүүгийн их хямралаас ангижирч буй ч өрийн гэгдэх шинэ хямрал руу гулсан орох магадлалтай байна. Мэдээж олон улсын зах зээлд юу болж байгааг та бүхэн надаар хэлүүлэлтгүй сайн мэдэж байгаа. Харин Монгол Улс хөгжлийн шинэ гарааны эхэнд байна гэж судлаачид, гадны хөрөнгө оруулагчид тодорхойлж буй билээ. Ер нь Монголын ирээдүй гэгээлэг харагдаж байна. Уул уурхайн баялаг ордуудаа ашиглаж эхэлж буй манай улсын хувьд байдал харьцангуй сайн байна. Эдийн засгийн өсөлт өндөр, төсөв ашигтай байна. Энэ хандлага цаашид ч үргэлжлэх төлөвтэй байна. Та бүхэнд сонирхуулахад монголын эдийн засаг 2011 оны эхний хагас жилийн байдлаар бодитоор 14.3%-иар өсчээ. Энэ бол дэлхийд өндөрт тооцогдоно. Улсын төсөв ашигтай гарч ДНБ-тэй харьцуулахад 1.2%-тай байгаа нь мөн л өнөөгийн цаг үед харьцангуй сайн үзүүлэлт юм.
Гэвч Монгол Улсын өрсөлдөх чадвар сайнгүй байна. Хуулийн засаглал сул, төрийн оролцоо, хүнд суртал их байгаа зэрэг нь гол хүндрэл болж байна. Нөгөө талаас зөвхөн ойр зуурын ашиг хөөсөн ААН-үүдийн үйл ажиллагаанаас болж хэрэглэгч, байгальд, улмаар нийгэмд хохирол учруулж байна. Байгаль орчинд ээлгүй үйл ажиллагаа явуулах юм бол татгалзаж байх ёстой. Ийм байхыг л тогтвортой компаниудын нийгмийн хариуцлага гэж хэлж болно.
Дэлхий нийт ч өнөөдөр нэг хямралаас нөгөө хямрал руу унахад бэлэн байна. Өнөөдөр зөвхөн ашгийн хойноос улайрах нь төгс шийдэл биш ээ гэдгийг тэргүүлэх судлаачид, бодлого боловсруулагчид хүлээн зөвшөөрч байна. Дэлхий даяар ажиглагдаж буй санхүүгийн зах зээл дээрх хөөсрөл, хямрал, байгаль орчны бохирдол зэрэг нь энэ бүхний жишээ юм.
Иймд байгаль дэлхий, нийгмийн өмнө хүлээсэн хариуцлагаа ухамсарлаж, засаглалаа ил тод, тунгалаг болгохын чухлыг өнөөдрийн энэ хурал ч харуулна гэж бодож байна.
Өрсөлдөх чадвар бол түр зуурын ашиг биш, энэ бол урт хугацаанд компаниуд нь хөл дээрээ бат зогссон, хүн ард нь эрүүл чийрэг, байгаль нь жамаараа байгаа тийм орчныг хэлнэ. Төр улсууд ч хоорондоо ард түмнээ хэр сайн сайхан амьдруулж байгаагаараа өрсөлдөх болжээ гэж ойлгодог.
Монгол Улс эдүгээ илүү төвлөрсөн дэглэмтэй, төр нь эрх мэдэл ихтэй орнуудын дунд оршиж байна. Эдгээр оронд шийдвэр шуурхай гарч, эдийн засгийн хөгжил нь илүү хурдацтай мэт харагддаг.
Монгол Улсын хувьд шийдвэр удаан гарч байна. Хэдий иргэд, улс төрийн намууд илүү эрх чөлөөтэй ч, ард олны амьдрал тийм ч сайнгүй байна. Тэгэхээр бид улс төрийн ардчиллын давуу талаас олгож буй боломжийг илүү сайн ашиглах ёстой. Хэлэлцэж, мэтгэлцэж удаж гаргасан шийдвэрүүд маань монголын эдийн засаг, нийгмийг илүү урт хугацаанд эрүүл чийрэг байлгана гэдэгт би итгэдэг.
Монгол Улс өнөөдөр социализмаас капитализм хүртэлх олон янзын боломж, хувилбаруудаас өөртөө тохирох загварыг эрж хайсаар байна.
Чухам ийм үед энэхүү олон улсын бага хурал зохион байгуулагдаж буй нь харилцан туршлага солилцох өргөн боломж бүрдүүлэхээс гадна Монгол Улс зөв замаар урагшлах эрмэлзэлтэйг харуулж буй хэрэг гэж үзэж байна.
Өнөөдөр Монгол орон улс төрийн ардчилал, засаглалын шинэчлэлийн хурдаар ижил төстэй орнуудтай харьцуулахад харьцангуй өндөр амжилтад хүрсэн болохыг олон улсын хөндлөнгийн судалгааны байгууллагууд харуулдаг. Тухайлбал Бертелсманны шилжилтийн индекс, Херитейж сангийн Эрх чөлөөний индекс зэргийг дурьдаж болох юм.
Харин эдийн засгийн ардчилал, бодлогын ардчиллын талаар хийх зүйл их байна. Монголын өрсөлдөх чадварын төвөөс бизнес эрхлэгчдийн дунд явуулсан судалгааны дүнгээс үзэхэд монголчууд төрийн засаглал, төрийн үйлчилгээнд сэтгэл дундуур байгаа юм. Дэлхийн банк болон Дэлхийн эдийн засгийн форумын судалгаагаар ч бид тааруухан дүн авчээ.
Яагаад вэ? Төрийн засаглал сул байна. Монгол Улсын ардчилал харьцангуй залуу байна. Бүхнийг Зөвлөлт ахаасаа хуулбарлан дууриаж ирсэн манай орон шилжилтийн дараа халуун байрнаас гэнэт мөстэй хүйтэн усанд шидэгдсэнтэй адил нөхцөл байдалд орсон юм. Зүүн Европ дахь анд нөхдийг маань тосоод авсантай адил дулаан өлгий бидэнд байсангүй. Монголоор бол хөрвийн аргаар бойжлоо. Гэвч цаашид бид хөгжлийн асуудлаар илүү нухацтай бодож, мэтгэлцэж, төлөвлөж сурах хэрэгтэй байна.
Төр тунгалаг, цэвэр байх ёстой. Шүүх засаглал нь шударга байх ёстой. Ажлын байр бий болгодог хувийн хэвшлийнхний хувьд төр дарамт биш, харин тулгуур нь байх ёстой. Өдгөөг хүртэл бид “Ардчилал” гэдгийг Ерөнхийлөгчтэй, парламенттай, хэвлэл мэдээлэл байхад боллоо л гэж ойлгодог байсан. Гэхдээ шударга шүүх байхгуй бол ардчилал биш. Тийм ч учраас Ерөнхийлөгч томоохон хуулийн төслүүд боловсруулан Их Хуралд өргөн бариад байгаа.
Чөлөөт зах зээлийн зохицуулалтыг хэрхэн хийж, юуг чөлөөлөх, юуг зохицуулах, мөн аль түвшинд гэсэн нэгдмэл ойлголт алга байна. Эдийн засгийн амин сүнс болсон мөнгө, валют, санхүүгийн бодлого ч гэсэн улс төрчдөөс хэт хараат, ардчилсан бус байсаар байна.
Бизнесийн салбарт, бүгд биш шүү, заримд нь ёс зүй дутаж байна. Ардчилсан, иргэний хүмүүнлиг чөлөөт эдийн засгийг зэрлэг капитализмтай андуурч, буруу ойлгосон мэт авирлах компаниуд ч мэр сэр ажиглагдах юм.
Голын усанд хир хүргэдэггүй Монгол уламжлал ч даяарчлалын энэ цаг үед алдагдах ёсгүй. Үүн дээр дэлхийн шилдэг удирдахуйн ухааны арга аргачлал, стандартыг нэвтрүүлэх ёстой. Байгаль, бэлчээрээ хамгаалж ирсэн уламжлалаа хадгалж, хойч үеийнхээ уух усаар алт угаах учиргүй.
Монгол менежерүүд гудамжинд хүүхэд өлсөж байгаа цаг үед илүү тансаглахаас татгалзаж чаддаг байх ёстой.
Нөгөө талаас хувийн хэвшлийнхэн маань ч гэсэн ардчиллаас бидэнд өгч буй дэлхийн сайн жишгээс суралцах боломжийг бүрэн дүүрэн ашиглах хэрэгтэй.
Өнөөдөр нийгмийн хариуцлагатай компани гэж ярьж байна. Зарим үед энэ үг зүгээр нэг хоосон моод шиг, машиныхаа цонхон дээр ёс төдий наасан реклам шиг болсон байна. Ашиг олдог. Тэндээсээ хэдэн төгрөг гаргаж ямар нэг урлаг, спортын арга хэмжээг ивээн тэтгэсэн болдог төдийгөөр л нийгмийн хариуцлагыг ойлгодог болжээ.
Юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр бизнесменүүд маань энэ нийгмийн нэг хэсэг нь шүү гэдгээ ойлгох хэрэгтэй. Үндэсгүй мод ургадаггүйн адилаар соёлтой хэрэглэгч бүхий зах зээлгүй бизнес хөгжихгүй ээ.
Төр муухай байна гэж хэлэх нэг хэрэг. Тэгвэл тэр төрдөө үлгэрлээд явах боломжийг ардчилал таньд олгосон шүү гэдгийг давхар санаж явах ёстой.
Нийгэм бол нуур. Нуур хатаж ширгэж байвал хичнээн гоёмсог, хурдтай, хүчтэй, үнэтэй завиар та яах юм бэ. Та нар бол баялгийг бүтээгчид, санаачлагчид. Та нар энэ төрөөс шаардах эрхтэй, гэхдээ засаглалаа сайжруулахад нь туслах үүрэгтэй.
Учир нь энэ төр засаг чинь татвар төлөгчдийн, та нарын мөнгөөр амьдардаг. Иймд тэдэнд үлгэр жишээ болох хэрэгтэй.
Эцэст нь хэлэхэд, ардчилсан нийгмийн чухал тулгуур болсон мэргэжлийн холбоод энэхүү арга хэмжээг хамтран зохион байгуулж буйд баяртай байна. Ер нь манайд энэ бодлого боловсруулах үйл явцыг цаашид илүү ардчилах шаардлагатай. Хүчирхэг чадварлаг тинк-танкууд олноор бий болох ёстой. Тэдгээр байгуулага “Чөлөөт капитализмын гэмээр онолд үндсэн өөрчлөлт гарч буй энэ эгзэгтэй цаг үед дэлхийн хөгжилд алхан орж буй гэдэг онцлогоо хэрхэн уялдуулах вэ?”, “Мөн ардчиллаар олж авсан өөрсөддөө эзэн болох эрх чөлөөгөө хэрхэн баталгаажуулах вэ?” гэсэн асуудлуудаар байнга эрэл хайгуул хийж, нийгмээ, улс төрчдөө цэнэглэж байх хэрэгтэй.
Төр нь ч тэр, хувийн хэвшил нь ч тэр зарчимч, ёс зүйг эрхэмлэж байж бид өрсөлдөх чадвараа сайжруулж чадна. Шударга ёс зүйтэй компаниуд хөрөнгө оруулалтыг түлхүү татаж, хурдан өсч бойжиж чадна. Энэ хирээр хариуцлага улам өснө гэдгийг та бүхэн мэдэж буй биз ээ.
Монгол Улсаа илүү өрсөлдөх чадвартай болгож, компаниуд, нийгэм маань тус тусдаа биш хамтдаа хөгжих тэр арга замыг эрэлхийлсэн үр дүнтэй хурал болно гэдэгт найдаж байна.
Хурлын ажиллагаанд амжилт хүсье” гэв.
