Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ОХУ-д хийх айлчлалтайгаа холбогдуулан Монгол, Оросын худалдаа, эдийн засаг, Монголын экспортыг нэмэгдүүлэх асуудлаар бизнесийн төлөөлөгчидтэй “Иргэний танхим”-д өнөөдөр уулзав. Уулзалтыг нээж Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Д.Баттулга хэлэхдээ “Урилгыг нь хүлээн авч ирсэн бизнесменүүдэд талархаад энэ арга хэмжээнд ОХУ-ын Онц бөгөөд Бүрэн эрхт элчин сайд В.В.Самойленко, Гадаад харилцааны сайд Г.Занданшатар, Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн дэд сайд Х.Золжаргал, Гадаадын хөрөнгө оруулалтын газрын болон Гаалийн ерөнхий газрын албаны хүмүүс оролцож байгааг дурьдлаа.
Монгол Улсын Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж хэлэхдээ “ ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийн урилгаар тус улсад энэ тавдугаар сарын сүүлчээр айлчлал хийнэ. 1990 оноос өмнө манай экспортын 90 хувь нь ОХУ-д гарч байсан. Одоо 2.7 хувь болсон байна. Мөнгөөр илэрхийлбэл ОХУ-ны зах зээлд зарагдсан манай бараа 40 сая доллар байна. ОХУ-аас манай авсан барааны үнэ 1.2 тэрбум доллар байна. Энэ тоо харьцангуй их зөрөөтэй байна. Хоёр улсын Ерөнхийлөгч нарын хүрээнд ярих асуудал товч, тодорхой. Саяхан тавдугаар сарын 7-нд утсаар ярихдаа хоёр гол асуудал хөндсөн. Нэг нь энэ худалдааны асуудал. Олон жил энэ асуудлыг ярьж байгаа. Бид хоёр хөрштэй. Хоёр талын харилцааны хүрээнд зарим асуудлыг зохицуулж болох байх. Та бүхнээс шинэ санаа гарах байх гэж энэ уулзалтыг зохион байгуулж байна. Харин битгий улстөр яриарай. Айлчлалын үеэр бизнесийн хүрээний төлөөлөл явна. Москвад бизнес уулзалт болно. Тиймээс явах хүмүүс холбогдоод аль болох өргөн төлөөлөл оролцвол сайн. Бид улстөрчид бизнесийнх нь улстөрийн асуудлыг шийдэхийг эрмэлзэнэ. Бизнесменүүд бизнесменүүдтэйгээ бизнесээ ярьдаг байх хэрэгтэй. Ингээд шууд асуудалдаа оръё” гэв.
“Гурван бэлэг” компанийн захирал Ш.Энхцэцэг: Барилга угсралт, худалдаа үйлчилгээ, оёдлын үйлдвэрлэл эрхэлдэг. 2007 оноос дотуур хувцас үйлдвэрлэж байна. ОХУ-д бүтээгдэхүүнээ борлуулах гэхээр олон шаарддаг. Оросын ямар нэг компанитай хамтарсан байх, эсвэл оросын компанийн батлан даалт, байрны урт хугацааны гэрээ хийх шаардлага тавьдаг. Нэг кг дотуур хувцаснаас 20 долларын татвар авдаг. Хэрэв хятадын зах зээлийн үнээс хямд нийлүүлье гэвэл ямар бизнес орчин бүрдүүлж өгөх вэ гэж асуумаар байна.
Махны холбооны тэргүүн Л.Ганпүрэв: Зөвхөн Сибирьт 350 мянган тонн махны хэрэгцээ байдаг. Бидний нийлүүлсэн таван жилийн дундаж махны хэмжээ 24 мянган тонн байгаа. ОХУ-ын мал эмнэлгийн газартай ойр зайнаас харьцах боломжийг Ерөнхийлөгчийн айлчлалаар бүрдүүлж өгөөч ээ гэж хүсэх байна. Жишээ нь Буриадын мал эмнэлэгтэй яриад шийддэг болмоор байна. Шүлхийтэй холбоотойгоор Монголын бүх маханд хориг тавьдаг. Мал эмнэлгийн хүмүүс нь ирээд болно гээд явдаг, тэгээд таг болдог. Асуудлыг хурдан шийдэж чадвал бараг 100 мянган тонн мах нийлүүлэх боломж бий. Захиалгаар нь шүлхийнээс өмнө 4000 тн мах стандартын шаардлагын дагуу бэлдчихээд гаргаж чадахгүй байна. Үүнийг шийдэж өгөхөд дэм үзүүлээрэй.
“Тэнгэр” компанийн захирал М.Төмөрбаатар: Махыг Сибириэр хязгаарлахгүй Урал дамжин цаана байгаа хотуудад экспортлох улстөрийн шийдвэр гаргаж өгөөч ээ гэж хүсэх гэсэн юм.
Ерөнхийлөгч: Ямар үнээр нэг кг-ыг өгдөг юм бэ?
Төмөрбаатар: 2 доллараар
Ерөнхийлөгч: Монголдоо 5 доллараар, гадагш 2 доллараар өгдөг юм байна гэж ойлгогдож байна.
Жижиг дунд үйлдвэр эрхлэгчдийн нэгдсэн холбооны тэргүүн Алтан-Эрдэнэ: ОХУ-д визгүй зорчдог болгож өгөөч гэж хүсч байна. Энэ нь жижиг дунд үйлдвэрлэгчид харилцан ашигтай хамтран ажиллахад их ач холбогдолтой. Гол саад маань хил, гааль. Оросын хилийн гааль дээр таван цаг саатдаг. Манай талд 10 минут болоод нэвтэрдэг. Ноосон бараа бүтээгдэхүүн тавхан ширхэгийг л авч гарахыг зөвшөөрдөг юм шиг байгаа. Тэгээд тэрнээс илүү гарсныг нь торгоно гээд суучихдаг. Үүнээс болоод цаг алддаг. Энэ талаар Ерөнхийлөгч өө анхаараарай.
“Буян” компанийн захирал Б.Жаргалсайхан: Ноолуурын хувьд ганзагын наймаагаар явахгүй. Тиймээс Москвад худалдааны төвтэй болмоор байна. Москва, Улаанбаатар хоёр асуудал шийддэг болчихмоор байна. Монголын арилжааны банкуудад шууд харилцдаг оросын банк алга. Харьцдаг банктай болоход туслаач ээ. Бас Оросын импортын гаалийн татвар их өндөр байна.
Монголын арьс ширэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчдийн холбооны төлөөлөл Батжаргал: Манай салбар жилд 300 мянган савхин хувцас гаргаж байсан. Бид гүйцэт боловсруулсан арьс, ширэн бүтээгдэхүүн нийлүүлмээр байна. Боломж байна. Үүнд Ерөнхийлөгч та туслаач ээ. Худалдааны төвтэй болох саналыг дэмжиж байна. Алтанбулагийн чөлөөт бүсийг хурдан ашиглалтад оруулж, худалдааг нэмэгдүүлэхэд ашигламаар байна.
“Шим” компанийн захирал Н.Батаа: ОХУ-ын мал эмнэлгийн хүмүүс хэд хэдэн удаа ирж авч болно гээд явсан. Москвад очиод гацдаг. Уг нь оросуудад мах авах хүсэлт их бий. Москвагийн Мэргэжлийн хяналт дээр очиод гацдаг юм. Халуун боловсруулалт буюу үйлдвэрийн аргаар бэлдсэн мах авна гэдэг. Энэ хэлбэрээр нь бэлдсэн маханд квот тогтоочихвол зүгээр юм гэж боддог. Европын Холбоо шиг хөнгөлөлттэй нөхцөл манайд олгосон ч болох талтай. Тариа будааны үрийг анхааралдаа аваарай гэж хэлмээр байна. Хөнгөн үйлдвэрийн импортын гаалийн татвар нь их өндөр байдаг. Үүнийг бас бодолцоорой. ОХУ худалдаанд соёлтой арга хэлбэрийг хэрэглээсэй гэж хүсч байна.
Монголын оёдлын нэгдсэн холбооны гүйцэтгэх захирал М.Жаргалмаа: Өмнө ярьсан хүмүүсийн бэрхшээл бидэнд адилхан тохиолддог. Ганзагын наймаа гэдэг ойлголт манайд мартагдаж байна. 2000 оноос хойш ОХУ-ын хүмүүстэй уулзан их хөөцөлдсөн ч оёмол, сүлжмэл, арьс ширэн бүтээгдэхүүн гаргахад адилхан бэрхшээл учирч байна. Бид жишээ нь цамц 500 мянгаас саяыг захиалгаар хийх боломжтой. Хил залгаа хотуудад бидэнтэй бизнес хийх сонирхол бий. Визгүй зорчдог болгож өгмөөр байна.
Оёдлын компанийн захирал С.Цэрэннадмид: ОХУ-д гаргахаар 30000 хувцас бэлэн болгочихоод байгаа. Хил гааль дээр асуудалтай байна. Үүнийг зохицуулахад анхаараач ээ гэж хүсмээр байна.
Монголын ноос ноолуурын холбооны дэд тэргүүн Г.Ёндонсамбуу: Алтанбулагийн чөлөөт бүсийг л анхаарвал оростой харьцахад чухал түлхэц өгнө гэж бодож байна. Эрхүү, Улаан-Үүдэд асуудал шийддэг болгох асуудлыг хөндөөрэй гэж хэлье.
Монголын арьс ширэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчдийн холбооны гүйцэтгэх захирал Т.Энхтөр: Жилдээ 10 сая малын арьс гардаг. Үүгээр тэрбум долларын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой. Манай бүтээгдэхүүнүүд ОХУ-д нэр хүнд сайтай гэдгийг нэмж хэлэх гэсэн юм.
Элчин сайд В.В.Самойленко: Бизнесменүүдийн ярьсныг зөвшөөрөх зүйл байна, зөвшөөрөхгүй ч зүйл байна. Яагаад манай талын худалдаа их байна гэвэл ОХУ –ын Монголд нийлүүлдэг бүтээгдэхүүний 60 хувь нь шатахуун түлш байдаг. Бидэнд техник, хүнс гээд зарах зүйл их байна. Монголын экспортолж буй махны хувьд инээдтэй тоо хэлж болно. Оросын зах зээл бол том. Онцгой хязгаарлалт бид тавиагүй. Худалдааны нөхцөлөө бусад оронтой адил тавьдаг. Олон жил ярьж байна. Мах бэлтгэл үйлдвэрийн аргаар байх ёстой. Эрүүл малынх байх ёстой. Манай шаардлагаар бэлтгэвэл асуудал байхгүй. Бас ямар мах вэ гэдгээс шалтгаална. Буриадын махны үйлдвэрт гэхэд жилдээ 100 мянган тонн үхрийн мах хэрэгтэй байдаг. Миний мэдэж байгаагаар Монголд 30 мянгаас илүүгүй тонн мах бэлтгэдэг. Ямааны махыг оросын хэрэглэгчид иддэггүй. Бид вакцины асуудалд тусалдаг. 2006 оноос Монгол манайхаас вакцин худалдаж авахаа больсон. Өнгөрсөн жил амьдаар авахаар тохирсон. Малынх нь дийлэнх хэсэг нөхцөл шаардлага хангаагүй. Дээр нь Улаан-Үүдэд үхрийн мах Монголд зардгаас хямд байдаг. Тиймээс харилцан хүлээн зөвшөөрөхүйц арга зам олох, ажиллах хэрэгтэй байна. Айлчлалын үеэр энэ асуудлыг хэлэлцэж гарц олно гэдэгт итгэж байна. Монголын талаас их зүйл хамаарна. Өндөр татвартай гэж ярьж байна. Тийм ээ. Гэхдээ монголд зориулж тийм өндөр тавиагүй. Бүх оронд адилхан татвар ногдуулдаг. Ялгаварлан гадуурхсан зүйл байхгүй. Манайх ч гэсэн зах зээлийн эдийн засагтай. Бид бас квот ч тавьж үзсэн. Би монгол нөхдөө жижиг ганзагын бизнес битгий хий гэмээр байна. Оросын нөхцөл, хуулийг сайн судла. Монгол, хятад, америк хэн ч байсан тодорхой тооны барааг татваргүй авч орж болно. Тэгэхээр бид соёлтой худалдаанд шилжих хэрэгтэй. 2007 онд бид визгүй болгох санал тавьсан. Одоо ч ингэхэд бэлэн байна” гэв.
Занданшатар: Худалдаа, эдийн засгийн харилцааг сайжруулах олон санал гаргаж, чухал арга хэмжээ болж байна гэж бодож байна. Оросын бизнесменүүдтэй уулзаад ярилцвал бас нэг иймэрхүү зүйл ярих байх аа. Аль ч улсын бизнесменүүдэд хүнд суртал, татварын бэрхшээл учирдаг байж таарна. Ингэж сонсож байх ч чухал байх. Визийн хувьд хэдэн зүйл хэлье. 1994 оны Засгийн газрын хэлэлцээрийн дараа оросын зорчигчдын 85 хувь, монголын зорчигчдын 75 хувь нь визгүй зорчиж байгаа. Тиймээс бизнес эрхлэгчдийн визийн асуудлыг судалж, цаашид хөнгөвчлөх, улмаар олон удаагийн, урт хугацааны визтэй болгохоор ярьж байгаа. ОХУ-ын хөнгөлөлтийг эдлэхээ больсноос хойш татвар дунджаар 2.5-10.5 хувиар нэмэгдсэн. Цаашид чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулах, гаалийн татвар бууруулах асуудлыг ярилцаж байна. Тодорхой үр дүнд хүрнэ гэдэгт итгэж байна.
Ерөнхийлөгч: Манай бизнесийнхэн ирж санаа бодлоо илэрхийлсэнд баярлалаа. ОХУ-ын Ерөнхийлөгч бидний байр суурь нэгдмэл байгаа. Ард түмнийхээ шаардлагад үйлчлэх ёстой. Бизнесийн харилцаа нэмэгдэх ёстой. Энэ чиглэлээр яамд, элчин сайдын яамдын хүмүүстээ үүрэг өгч байгаа. Тодорхой асуудлуудыг шийдье гэж бодож байна. Засгийн газрын гишүүд хамт явна. Чиглэл чиглэлээрээ уулзалт хийх байх аа. Москва, Улаанбаатарын харилцаа идэвхтэй байсан. Одоо хотын захирагч айлчлалын бүрэлдэхүүнд орж, Москва хотын шинэ захирагчтай уулзаж ярилцах байх. Худалдааны төвийн асуудал гарлаа. Энэ ч гэсэн хийх ёстой зүйл болов уу гэж бодож байна. Сая Хятад улстай бараагаа өөр өөрийн мөнгөн тэмдэгтээр худалдаа хийхээр Төв банктай нь тохирсон. Оростой ч ингэж ажиллахад хоёр талын аль алиных нь эрх ашигт нийцнэ гэж үзэж байгаа. Алтанбулагийн чөлөөт бүс гэж 20-иод жил болж байгаа, хөдөлдөггүй зүйл бий. Энэ талаар Засгийн газар мэдээлэл өгөөд бизнес эрхлэгчдийн оролцоог хангаж, газар зөвшөөрлийг нь олгоод явах хэрэгтэй гэж боддог. Бас төрийн зүгээс онцгой анхаарах ёстой гэдэгтэй санал нэг байна. Явах нэг нь манай гадаад бодлогын зөвлөхтэй уулзаарай. Хоёр талд гарч буй асуудлуудыг шийдвэрлэхийн төлөө байгаа. Айлчлалын зорилго ч ийм. Ийнхүү Ерөнхийлөгчийн хэлснээр уулзалт өндөрлөлөө.
