Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн санаачилсан “Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын цалин тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай “ хуулийн төслийг хэлэлцүүлж батлуулахаар УИХ-д өргөн бариад байгаа билээ. Уг хуулийн төслийг танилцуулж, санал солилцох уулзалтыг Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Иргэний танхимд зохион байгууллаа.
Уулзалтад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, Улсын Их Хурал дахь МАН-ын бүлгийн дарга Д.Лүндээжанцан, АН-ын бүлгийн дарга Ч.Сайханбилэг болон Улсын Их Хурлын гишүүд, Монголын Оюутны Холбооны төлөөлөл, хуулийг боловсруулсан ажлын хэсгийн гишүүд оролцож санал солилцов.
Дээд боловсролын санхүүжилтийг олон эх үүсвэртэй, сонголттой, хариуцлагатай болгож, боловсролын үр шимийг хүртэгч талууд зардлыг хуваалцах замаар оролцоо, хяналтаа хэрэгжүүлэх зарчим нь олон улсын хэмжээнд нийтлэг гарч буй хандлага юм. Өдгөө дэлхий дахинд дээд боловсролыг зардлаа олон дахин нөхөх хөрөнгө оруулалт, эдийн засгийн нэг салбар хэмээн үзэх хандлага өсөн нэмэгдэж байна. Европын холбооноос 2008 онд хэвлүүлсэн Брюгэлийн тайланд (BruegelPolicybrief, 2008) Европын орнуудад дээд боловсрол эзэмших оюутан жилд дунджаар 8700 евро зарцуулж байхад АНУ-д 36,500 евро зардаг, америкийн сургуулиуд бие даасан өргөн эрх мэдэлтэй байгаа нь Европын их сургуулиудын хоцрогдлын үндсэн шалтгаан хэмээн дүгнэжээ. Европт дээрх зардлын 84 хувийг, АНУ-д 47 хувийг нь Засгийн газрын эх үүсвэрээс санхүүжүүлжээ. Жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байгаа сургалтын төлбөрийн дарамтыг бууруулахын тулд олон орон суралцагчдын ирээдүйн орлоготой холбосон зээлийн систем бий болгосон байна. Зээлийн оновчтой систем нь хүмүүсийг хариуцлагад сургаж, идэвхтэй амьдрахад хөтөлж боловсролын хэрэглээг нэмэгдүүлэх эерэг нөлөө үзүүлдэг нийгмийн ач холбогдолтой болохыг олон талын судалгаан дээр үндэслэн ажлын хэсгийн гишүүд тайлбарлалаа.
Уулзалтад оролцогчид хуулийн төслийн талаар саналаа илэрхийлж, харилцан ярилцав. Дээд боловсрол нь эдийн засгийн өсөлт, нийгмийн хөгжлийн эх үүсвэр, нийтийн баялгийг бүтээгч болохын хувьд төрөөс тодорхой хэмжээний санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтыг хийх нь зүй ёсны үүрэг гэдэгтэй гишүүд санал нийлж байлаа. Олон улсын туршлага ч үүнийг нотолж байгаа.
Зах зээлийн загвар болох орнуудад хүртэл нийтлэг тогтсон энэ жишгийг манай оронд үл ойшоож, суралцагчдын төлбөрийн чадвар боломжоор хязгаарлагдсан сургуулиуд хямд төлбөрөөр олон оюутан элсүүлж, оршин тогтнох төдий байгаа нь дээд боловсролын нэр хүнд, сургалт, судалгааны ажлын чанар, өгөөжийг улам бүр доройтуулахын хамт суралцагчдын ар гэрт санхүүгийн томоохон дарамт учруулж, үүнээс улбаалан Монгол орны оюун санааны амьдрал, эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд сөрөг нөлөөтэй болж байгааг гишүүд хэллээ. Сургалтын төлбөр нь өрхийн ядууралд нөлөөлж буй нэг хүчин зүйл болоод байгааг ч судалгаа харуулж буй билээ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж хэлэхдээ “Дээд боловсрол эзэмшинэ гэдэг бол нэг хүний юм уу, нэг өрхийн асуудал биш. Дээд боловсрол нь өөрөө салбар биш, нийгмийн баялаг юм. Энэ бол улс орныг хөгжил рүү хөтөлдөг баялаг. Бүх газар бүх салбарт оролцдог нийгмийн баялаг. Боловсрол өөрөө нийгмийн дундаж иргэнийг төлөвшүүлэхэд маш их үүрэг гүйцэтгэдэг байх ёстой. Бид салбарын хэмжээнд асуудалд хандах биш, харин нийгмийн баялгийг бүтээхэд оролцож байна гэж харж асуудалд хандах хэрэгтэй.
Монголд өнөөдөр нийт өрхийн 65-70 хувьд нь оюутан байна гэсэн судалгаанаас харахад ч дээд боловсрол нь нийгмийн асуудал болжээ. Өнөөдөр манай улсад дээд боловсролд төрийн оролцоо маш бага байгаа нь шаардлага султай, хариуцлага багатай, чанаргүй сургалт бий болгоход нөлөөлж байна.Төрийн оролцоо нэмэгдээд ирэхээр төрд өөрт нь тухайн боловсролын байгууллагаас чанартай сургалт шаардах ёс суртахууны эрх нь үүсч байгаа юм. Төрийн оролцоо нь зөвхөн захирлын томилгоо төдийгөөр хязгаарлагдах ойлголт биш. Төр оролцож, жолоодож санхүүжилт хийж, санхүүжилт ил тод байхыг шаардаж, шалгуураа тогтоож, эрэлт хэрэгцээгээ зарлаж, тэр хэмжээгээр зардлаа гаргадаг байх ёстой. Хэрвээ оюутан аль нэг компани дээр дадлага болон судалгаа шинжилгээний ажил хийж, цалин авсан бол тэр цалинг татвараас чөлөөлөх орлогод тооцно гэж шийдвэрлэх нь төрийн оролцоо. Зөвхөн сургалтын төлбөр дээр оршин тогтнодог санхүүжилтийн системийг халж, санхүүжилтийн олон эх үүсвэртэй, хариуцлагатай сургалт бүхий Дээд боловсролыг хөгжүүлэх эрхзүйн үндэс нь энэ хуулиар бүрэн олгогдоно гэж бид итгэж байгаа.
Чухал хэрэгцээтэй, ховор мэргэжлээр гадаадад боловсрол эзэмшээд ирсэн бол суралцсан зардлыг төр шууд гаргаж өгдөг систем рүү бид орох ёстой. Дэлхийн 500 топ сургуулийн эхний 20 сургуулийн аль нэгэнд монгол залуучууд магистр , докторын зэрэг хамгаалсан бол төр тэр зардлыг нөхөн олгодог болох ёстой.
Энэ хуулийн бас нэгэн чухал зүйл болох цалингийн ойлголт бол өнөөдрийн дээд боловсролд зайлшгүй байх ёстой зүйл юм.
Хуучин ЗХУ- д биднийг сурч байхад стипенд гэж байсан. Суралцагчдын бараг 70-80 хувь нь стипенд авдаг байлаа. Би 70 рубль авдаг байлаа. Тэр үед дээд боловсролыг үнэгүй олгоод дээрээс нь мөнгө өгч байсан. Энд ямар утга учир байв? Тэр мөнгөөр бид хооллож болдог байсан. Номоо авчихдаг байлаа. Ийм боломж гаргаж байгаа нь “Чи сурах руугаа л төвлөр” гэж байгаа юм. Төр чамд цалин өгч байна, энэ мөнгийг сурахдаа л зарцуулах ёстой шүү гэж ээж аав шаардах, оюутан зөвхөн суралцахдаа төвлөрөх, улмаар чанартай боловсрол эзэмших нөхцөл үүгээр бий болж байна.
Хуулийн төслөөр бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 50 хувьтай тэнцэх хэмжээний буюу 54 мянган төгрөгийн цалинг оюутан бүрт олгоно гэж байгаа.
Хүний эрхийн талаас авч үзвэл энэ бол хавтгайрал биш тэгш эрхийн зарчим юм. . Дунд сургуулийн үдийн цай хөтөлбөр хүүхдүүдэд өгдөг талхны хэмжээ ижил байдагтай адилхан энгийн ойлголт юм. Цалин бол оюутан сурч байгаадаа төвлөрөх үдийн цайтай адил юм. Гарааны нөхцөл ижил байя, тэгээд эрэлт хэрэгцээний дагуу мэргэжлээр сурах гэж байгаа бол энэ урамшууллыг өндөрсгөж болно.
Өнөөдөр тусгай мэргэжлийн сургуулиудад суралцагчдад 45 мянган төгрөгийн цалин өгч байгаа. Аль ч ТМС, МСҮТ-д очиход төгсөгчид ажлын байраар 80-100 хувь хангагддаг гэж хэлдэг.
Цалинтай оюутан бол сонголттой оюутан болж байна гэсэн үг.Хэрэглэгчээр дамжуулж сайжруулж байна. Сард 54 мянган төгрөгийн цалин авдаг оюутан кредитээ авахын тулд багшаа сонгодог болно, сайн багшаар дамжиж сургалтын чанар сайжраад ирнэ, ингээд оюутны сонголт дээр тулгуурлаж дээд боловсрол сайжирна .
Цалин өгөөд эхлэхээр тэр мөнгөөр архи ууж, бааранд ороод эхлэх вий гэсэн болгоомжлол байхыг үгүйсгэхгүй. Дэлхийн бусанд оронд тусгай карт хэрэглэдэг. Карт руу орсон цалин зөвхөн номын сан, номын дэлгүүр, сургалтын төлбөр, эмнэлэг, тээвэр гэх мэт тодорхой газруудад үйлчилдэг систем байдаг. Энэ карт архины дэлгүүрт үйлчилдэггүй...
...Ер нь манай иргэд боловсролтой л бол бидэнд бусад юм олдоно. Тиймээс мөнгө олдож байгаа бол боловсролдоо хөрөнгө оруулалт хийе. Олон улсын жишигт хүрэхээр хэмжээнд биш ч, үүд хаалгы нь нээж өгье. Олон хүний санаа бодол шингэж, мэргэжлийн судлаачид хуульчид багш нар удаан хугацаанд ажилласан энэ хуулиар дамжуулж баялаг бүтээхэд бүгдээрээ оролцье” гэлээ.
Уулзалтад оролцсон УИХ-ын гишүүд “Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын цалин тэтгэлэг, тэтгэмж, нийгмийн баталгааны тухай” хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлж, тодорхой саналууд гаргав.
