Төсвийн хөрөнгө оруулалт өссөөр хэдий ч бодох сайжруулах зүйл их байна
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Санхүү, эдийн засгийн салбар зөвлөлийн Макро эдийн засгийн уялдаа холбоог сайжруулах дэд зөвлөлийн хуралдаан өнөөдөр иргэний танхимд боллоо.
ОУВС-гийн Монгол дахь суурин төлөөлөгч Пармешвар Рамлоган “Стэйнд бай хөтөлбөрийн хэрэгжилт, үр дүн, цаашдын сургамж”, УИХ-ын гишүүн Ч.Улаан “Монгол Улсын хөрөнгө оруулалтын бодлого, түүний үр ашиг”, Төрийн өмчийн хорооны Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл, концессийн газрын зөвлөх С.Бэхбат “Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл”, Сангийн яамны төсвийн бодлогын газрын хөрөнгө оруулалтын хэлтсийн дарга М.Батгэрэл, Үндэсний хөгжил шинэтгэлийн хорооны салбарын хөгжил, хөрөнгө оруулалтын нэгдсэн бодлогын газрын орлогч мэргэжилтэн Балжинням, Төрийн өмчийн хорооны Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл, концессийн газрын дарга Б.Заяабал нар “Хөрөнгө оруулалтын хууль, эрх зүйн орчин, тогтолцоог боловсронгуй болгох нь” сэдвүүдээр илтгэл тавьж, чөлөөт ярилцлага өрнүүлэв.
Стэйнд бай хөтөлбөр маш сайн хэрэгжиж дууслаа. Энэ төслийг эдийн засгийн хямрал нилээд ноцтой байсан учраас хэрэгжүүлсэн юм. Нэгд ханш уналтыг зогсоон, эдийн засгийн өсөлтийг сэргээн тогтворжуулах, банкны хямралаас зайлсхийх, хүндрэлийг богино хугацаанд гэтлэх зорилго тавьсан. Хоёрт эдийн засгийн цочирлуудаас хамгаалах, төсвийн бодлогод өөрчлөлт оруулах, банкны бүтцийн өөрчлөлтийг бэхжүүлэх, нийгмийн халамжийг хамгийн хэрэгцээтэй хэсэгт хандуулах зорилго тавьсан. Энэ бүхний үр дүнд төсвийг зарлагыг хэмнэж, инфляцийг тогтоон, банкны тайлан тэнцлийн дүн сайжирч, валютын нөөц урьд өмнө байгаагүй хэмжээнд нэмэгдсэн. Мөн чанаргүй зээл багасч, төгрөгт итгэх байдал нэмэгдэж, эдийн засаг тогтворжин 2009 онд гэхэд 8 хувийн өсөлттэй гарлаа. Монгол Улсын Засгийн газар хүлээсэн үүргээ сайн биелүүлсэн. Гэлээ ч цаашид анхаарах зүйл байна.
Засгийн газар авч хэрэгжүүлэх бодлогоо олон нийтэд сайн ойлгуулж тайлбарлаж чадвал бэрхшээл гарахгүй. Засгийн газрын бодлого эдийн засгийн суурь зарчмуудад үндэслэх ёстой. Улс төрд хөтлөгдөж болохгүй. Сангийн яам төсвийн бодлогоо, Монгол банк мөнгөний бодлогоо хараат бусаар тодорхойлох учиртай. Би 15 сар Монголд ажиллаж байна. Ажиглахад УИХ, Засгийн газар Сангийн яам, Монгол банкны ажилд оролцдог бололтой юм. Үүнийг өөрчлөх хэрэгтэй. Байгалийн нөөц баялгаа эдийн засгийн тогтвортой байдлаа алдагдуулахааргүйгээр үр дүнтэй ашиглах нь зохистой. Засаглалыг сайжруулж, авлигыг бууруулах, өрийг тогтвортой түвшинд байлгах, төсвийг зайлшгүй ач холбогдолтой зүйлд хуваарлах зэрэгт анхаарах шаардлагатайг ноён Пармешвар Рамлоган онцлон тэмдэглэлээ.
Сүүлийн 20 жилд эдийн засаг нэлээд савлагаатай байлаа. Гэхдээ хөрөнгө оруулалт байнга нэмэгдэж иржээ. Энэ нь ч эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлсэн. Энэ онд гэхэд хөрөнгө оруулалт 800 тэрбум төгрөгт хүрлээ. Цаашдаа ч хөрөнгө оруулат эрчимтэй өсөх төлөвтэй байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалт улсын төсвөөс оруулснаас давсан байна. Харин гадаад өрийн тогтвортой байдал сайжирч байгаа. Иймээс өрийн дарамт одоогоор ажиглагдахгүй байна. Хувийн хөрөнгө оруулалт үр өгөөжтэй байдаг. Үүний зэрэгцээ хувийн хөрөнгө оруулалтыг төр бодлогоор дэмжих учиртай. Төсвийн хөрөнгө оруулалт гол үүрэг гүйцэтгэж байгаа нөхцөлд үр ашгийг анхаарах ёстой. Сүүлийн 5 жилд гэхэд 2 их наяд 20 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулсан байх юм. Гэвч үйлдвэрлэлийн бус салбарт хөрөнгө оруулалт өсч байгаа. Үйлдвэрлэлийн салбарт хөрөнгө оруулснаар эдийн засгийн үр ашиг дээшилдэг болохоор энэ өсөлт анхаарал татаж байгаа юм. Нөгөө талаар хөрөнгө оруулалт барилга угсралтад 80, тоног төхөөрөмжид 10 хүрэхгүй, засварт 5 орчим хувиар ногдож байна. Иймээс тоног төхөөрөмжид илүү анхаарч бүтээмжийг нэмэх хэрэгтэй юм. Ирэх онд гэхэд л төсвийн хөрөнгө оруулалтын 70 хувийг шинээр барих, 10 хувийг өргөтгөх, 15 хувийг засварт гэсэн байдлаар тусгасан байна. Төсвийн хөрөнгө оруулалтыг ажлын байр бий болгоход зориулбал өгөөжтай болох байх. Улсын төсвөөр 1100 орчим төсөл хэрэгжүүлэхээс тал хувь нь 100 хүрэхгүй сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт шаардахаар байна. Энэ нь бид маш олон жижиг төсөлд хөрөнгө тарамдаж байна гэсэн үг.
Бас төсвийн хөрөнгө оруулалт ихээхэн гажуудсан байна. УИХ-ын гишүүн бүрийн саналаар обьектийг ихээр нэмдэг. Нэг нэгээр нь бус бүр багцаар нь оруулж баталдаг болжээ. Нэгдсэн төсвийн хуулийг шинэчлэх, хэт төвлөрлийг багасган шинэ арга механизм хэрэглэх, хөрөнгө оруулалтыг цоо шинэ түвшинд гаргах хэрэгтэй байна гэж УИХ-ын гишүүн Ч.Улаан илтгэлдээ тэмдэглэв.
Төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа бол шинэ ойлголт биш. Гэхдээ Концессийн тухай хууль батлагдаж, энэ оноос хэрэгжиж эхэллээ. Хамрах хүрээг ч тодорхойлж байна. Гэхдээ төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн зохистой харилцаа их чухал. Ийм түншлэлийн чиглэлээр Англи, Өмнөд Солонгос, Австрали, Чили, Өмнөд Африк, АНУ зэрэг орон маш амжилттай ажиллаж байгаа. Буруу зохион байгуулбал их эрсдэлтэй байдаг. Мексик буруу зохион байгуулснаас алдаглыг нь тэрбум доллараар барагдуулж байсан жишээ бий. Энэ түншлэлийн үед барих, ашиглах, шилжүүлэх эсвэл барих, түрээслэх, шилжүүлэх гэх мэтээр гэрээ байгуулан ажилладаг.
Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл нь эрх зүйн үндэстэй, харилцаа тэнцүү байх зарчим дээр хэрэгжих ёстой. Олон салбар хамарч болно. Түншлэл хувийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх сайн талтай хэмээн С.Бэхбат илтгэлдээ дурдан ярьсан юм.
Төсвийн хөрөнгө оруулалт 2000 онд 29.6 тэрбум, 2007 онд 366.3 тэрбум, 2010 онд 530.9 тэрбум төгрөг болж жилээс жилд өсчээ. Гэхдээ төсвийн хөрөнгө оруулалтад олон бэрхшээл учирдаг. Харин одоо дэд бүтцийн салбарын хөрөнгө оруулалтыг тодорхой нэг банкнаас хийдэг болох асуудлыг боловсруулж буй бололтой. Ер нь зураг төсөв, газрын зөвшөөрөл, тендер гээд бусад олон зүйлээс шалтгаалан хөрөнгө оруулалтаа зохих хугацаанд нь авч ашиглаж чаддаггүй, он дамжих нь нийтлэг байна. Аль нутгийн сайд томилогдоно тэнд хөрөнгө оруулалт их байх бичигдээгүй хууль ч үйлчилдэг. 500 саяаас доош төгрөгийн төсөлд орон нутаг захиалагч нь болдог ч төсвийн ерөнхийлөн захирагч байж чаддаггүй. Батлагдсан хязгаарт төсвийн ерөнхийлөн захирагч үйл ажиллага явуулдаг, эргэн төлөгдөх нөхцөлөөр төсөл хэрэгжүүлдэг хэлбэр ч төсөвт сөрөг нөлөө үүсгэдэг. Энэчлэн төсвийн эрх зүйн орчин болон түүнийг сайжруулах шаардлагын талаар илтгэгчид олон баримт дурдан өгүүллээ.
Төсвийн хөрөнгө оруулалт өссөөр хэдий ч бодох сайжруулах зүйл их байна
